Wprowadzenie
Chrześcijaństwo na obecne ziemie Białorusi docierało już w X stuleciu. Chrystianizacja trwała przez kolejne stulecia. Przez kilka stuleci przodkowie obecnych Białorusinów, wraz z Polakami i Litwinami, tworzyli Wielkie Księstwo Litewskie. W latach 1596-1795 Białoruś była częścią Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W wyniku rozbiorów Rzeczpospolitej Obojga narodów ziemie białoruskie zaczęły przechodzić pod panowanie rosyjskie. Na mocy traktatu ryskiego z 1921 r. obszar obecnej Białorusi podzielono pomiędzy Polskę a Rosję a w 1939 r. włączono do Rosji bolszewickiej. W grudniu 1991 r. Białoruś uzyskała niepodległość1. Od wielu lat, jednym z największych problemów Białorusi jest spadająca liczba rodzących się dzieci. Depopulacja niesie ze sobą ogrom zmian społecznych.
Zmiany demograficzne mieszkańców Białorusi na tle populacji ogólnoświatowej
W roku 1900 liczba ludności świata wzrosła do 1,61 mld2, zaś Białorusi do prawie 5,4 mln3, co stanowiło 0,33% udziału w populacji ogólnoświatowej. W przededniu wybuchu I wojny światowej udział procentowy ludności Białorusi do populacji ogólnoświatowej pozostał na tym samym poziomie. Trwało to do 1950 r. Gwałtowny spadek udziału ludności białoruskiej do populacji ogólnoświatowej zauważamy w drugiej połowie XX w. i w dwóch pierwszych dekadach XXI stulecia.
W ciągu 120 lat udział ludności białoruskiej w stosunku do populacji ogólnoświatowej spadł prawie trzykrotnie. Znacznie większy spadek w stosunku do populacji ogólnoświatowej w Europie mieli tylko rodowici Niemcy, bo pięciokrotny4 i Francuzi5.
Udział mieszkańców Białorusi w populacji ogólnoświatowej w latach 1900-2020
| Rok | Liczba ludności na świecie na 1 stycznia | Liczba ludności w Białorusi na 1 stycznia | Udział procentowy w populacji ogólnoświatowej |
| 1900 | 1 646 165 000 | 5 398 537 | 0,33 |
| 1914 | 1 825 070 987 | 6 049 071 | 0,33 |
| 1925 | 1 967 683 298 | 6 560 287 | 0,33 |
| 1939 | 2 262 699 677 | 7 210 822 | 0,32 |
| 1950 | 2 513 866 197 | 7 745 000 | 0,31 |
| 1970 | 4 023 981 107 | 9 038 000 | 0,22 |
| 1985 | 4 809 575 137 | 9 999 000 | 0,20 |
| 2000 | 6 088 230 944 | 10 002 535 | 0,16 |
| 2020 | 7 881 691 855 | 9 410 259 | 0,12 |
Źródło: Belarus , http://population.city/belarus/, (dostęp: 17 .04. 2024 r.); zob. Demographics of Belarus, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Belarus, (dostęp: 16 .04. 2024 r.); zob. Świat – populacja 1800-2100, http://populacja.population.city/world/, (dostęp: 04 .06. 2023 r.); Obliczenia własne.
Pierwsza połowa XX stulecia charakteryzowała się stabilnym przyrostem ludności białoruskiej w stosunku do populacji ogólnoświatowej. Dopiero w drugiej połowie XX w. widzimy zapaść demograficzną. W ciągu siedmiu dekad idee antynatalistyczne dokonały ogromnych zmian demograficznych. Poświadczają to wskaźniki dzietności.
Wskaźniki dzietności na Białorusi w latach 1900-2020
Na przełomie XIX i XX stulecia na kobietę w wieku rozrodczym na Białorusi przypadało sześcioro dzieci. Tak było m.in. w Bułgarii. W Rosji wskaźniki dzietności przekraczały ponad 7 punktów6. W pierwszej połowie XX stulecia wskaźniki dzietności pomniejszyły się ponad dwukrotnie. Z sześciu punktów spadły do nieco ponad 2,5. Idee antynatalistyczne czyniły ogromne spustoszenie. Po 1945 r. liczba dzieci gwałtownie pomniejszała się w rodzinach białoruskich. Aborcja dokonała ogromnego spustoszenia, w późniejszym czasie środki antykoncepcyjne, rozwody a także deprawacja dzieci i młodzieży.
Aborcja
Dnia 18 listopada 1920 r. wspólna uchwała inspektorów ds. narkotyków, wymiaru sprawiedliwości i ochrony zdrowia Kraju Rad zezwoliła na zabicie dzieci nienarodzonych w placówkach medycznych. W ten sposób Rosja Radziecka (a wraz z nią Radziecka Białoruś) stała się pierwszym krajem na świecie, który pozwolił swoim obywatelom na dokonywanie aborcji. Zezwolenie to zostało uznane przez władze za rozwiązanie tymczasowe, nieuniknione zło społeczne, a nie normę medyczno-prawną7.
W latach 1920-1955 na Białorusi zabito około 1,5 mln dzieci nienarodzonych. Proceder ten rozpoczął się w latach dwudziestych XX stulecia. W kolejnych latach prawo przyzwalało na aborcję. W latach 1936-1955 aborcja była zakazana. W bardzo krótkim czasie nastąpił boom aborcyjny. Według amerykańskiego badacza, Roberta Johnstona w 1954 r. zabito około 8 tys. nienarodzonych dzieci, a po pięciu latach liczba ta wzrosła do 155 tys. W latach 1962-2002 więcej dzieci zabijano w łonie matek niż się rodziło. W tym czasie urodziło się 5 722 593 dzieci a abortowano 7 849 890 osób. W tym czasie zabito więcej dzieci o 2 127 297 osób8.
W latach 1954 – 2020 urodziło się na Białorusi 9 206 699 żywych dzieci a abortowano 9 377 092 dzieci9. Gdyby nie zabito nienarodzone dzieci urodzeń żywych osób byłoby 18 583 791.
Żywe urodzenia i abortowane dzieci na Białorusi w latach 1954-2020 (w milionach)
W latach 1920-2020 populację Białorusi pomniejszyła aborcja o około 10,87 mln.
Antykoncepcja
Pierwsze idee antynatalistyczne na obszar dzisiejszej Białorusi docierały już w pierwszych dekadach XX stulecia. Czyniono to za pomocą mediów, prasy, ulotek a także poprzez działalność organizacji feministycznych i socjalistycznych propagujących regulacje urodzeń czy „świadome macierzyństwo”. Propaganda depopulacyjna powodowała powolne pomniejszenie współczynnika dzietności. W latach dwudziestych XX stulecia propagowano środki antykoncepcyjne poprzez tak zwane „Spółdzielnie Zdrowia”, które tworzono przede wszystkim w środowiskach wiejskich10. W okresie międzywojennym współczynniki dzietności pomniejszyły się o 1,72 punktu. Od czterech dekad malała liczba dzieci w rodzinach11.
Po II wojnie światowej, w nowej rzeczywistości politycznej, wskaźniki dzietności pomniejszały się gwałtownie. W połowie lat siedemdziesiątych XX stulecia zakończył się okres zastępowalności pokoleniowej na Białorusi. Współczynniki dzietności spadły poniżej 2,1 punktu12. W latach siedemdziesiątych XX stulecia pojawiły się pigułki antykoncepcyjne, które doprowadziły do kolejnego spadku współczynników dzietności. Masowy dostęp do środków niszczących życie wśród Białorusinów pojawił się w latach dziewięćdziesiątych XX stulecia. W 2012 r. środki antykoncepcyjne stosowane były przez 74% kobiet w wieku rozrodczym13. Po 1990 r. zaczęła spadać liczba aborcji. Dopiero w 2002 r. urodziło się więcej dzieci niż zabito w łonach matek14. W pierwszej dekadzie XXI stulecia ogłoszono nowy „Krajowy program planowania ciąży i zapobiegania poronieniom na lata 2008–2010”, przyjęty na Białorusi w 2008 r. (Zarządzenie Ministra Zdrowia Republiki Białorusi nr 42 z 23 stycznia 2010 r.). Podjęto w nim plan promowania i poprawę dostępu do szerszej gamy środków antykoncepcyjnych. Projektowano bezpłatną antykoncepcje kobietom i młodzieży z rodzin znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej15.
Antykoncepcja staje się głównym czynnikiem depopulacyjnym na Białorusi.
Rozwody i związki cywilne
W 1917 r. Rosji bolszewickiej władzę zdobyli rewolucjoniści komunistyczni. Niebawem po zakończeniu rewolucji październikowej wprowadzono dwoma dekretami śluby cywilne i rozwody. Przez wiele lat prowadzono eksperymenty na rodzinie i małżeństwie16. Od pierwszych miesięcy trwania rewolucji socjaliści komunistyczni włączyli do swego programu kwestie płci, ogłaszając, że tylko socjaliści są zdolni ostatecznie rozwiązać te kwestię. Idee marksistowskie głosiły, że kobiety znajdują się pod podwójnym uciskiem kapitału i rodziny burżuazyjnej. Zadaniem rewolucji bolszewickiej było zniszczenie własności prywatnej i rodziny17. A także propagowanie życia seksualnego wśród dzieci i młodzieży, ucząc ich masturbacji, propagując pornografię i aborcję18.
Tocząca się rewolucja seksualna w latach dwudziestych XX w. w bolszewickiej Rosji dokonała ogromnych zniszczeń społecznych. Doprowadziła do zapaści edukacji młodego pokolenia Białorusinów. „Innowacyjni nauczyciele znieśli w szkole system zajęć lekcyjnych i nauczania przedmiotów, zadań domowych i egzaminów, a wprowadzili przyuczenie do pracy. Istotnym elementem eksperymentu w zakresie edukacji seksualnej było wprowadzenie w szkołach wspólnej edukacji dla dziewcząt i chłopców. Według radzieckiego psychologa L. Wygotskiego wspólna edukacja miała normalizować stosunki seksualne nastolatków. Jednak badania przeprowadzone wśród uczniów w latach dwudziestych XX wieku wykazały coś innego. Tym samym znaczna część białoruskich uczniów w wieku 13–17 lat uważała wspólną edukację za nienormalną”19.
Pod koniec lat dwudziestych XX stulecia socjaliści komunistyczni wycofali się z propagowania rewolucji seksualnej. Podjęli akcje powrotu do tradycyjnych norm moralnych. Jednak rozprężenie obyczajów było tak daleko posunięte, że proces demoralizacji trwał nadal. Obserwujemy go do dnia dzisiejszego, po dużej liczbie rozwodów w społeczności Białorusinów.
W ciągu ostatnich trzech dekad liczba małżeństw wahała się od ponad 82 tys. do niewiele ponad 50 tys. Największą liczbę małżeństw zawarto w 2013 r., ponad 87 tys. a rozwodów było w 2000 r. ponad 43,5 tys.
Wskaźnik rozwodów na Białorusi na 100 małżeństw
Pod koniec lat osiemdziesiątych XX stulecia rozpadało się ponad 33% zawartych małżeństw. W latach dziewięćdziesiątych XX w. narastała liczba rozwodów. Pod koniec drugiego tysiąclecia rozpadało się co siódme małżeństwo. Pierwsze dwie dekady XXI stulecia wyhamowały trend rozwodowy na rzecz stabilizacji małżeństw. Choć pod koniec drugiej dekady ponownie wzrastała liczba rozwodów. W 2018 r. na 100 małżeństw rozpadło się prawie 55 małżeństw.
II wojna światowa
W wyniku działań wojennych w latach 1939-1945 ludność Białorusi pomniejszyła się o około 2,3 mln osób, co stanowiło ponad 25% ogółu ludności20.
Ofiary terroru komunistycznego
Według najbardziej skromnych ustaleń historyków, liczba ofiar stalinowskich na Białorusi przewyższa 250 tys21. Prof. Ihar Kuzniecau Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego podaje, że represje dotknęły 1,5 mln mieszkańców Białorusi z czego 600 tys. zostało zamordowanych22. O tyle osób populacja Białorusi pomniejszyła się poprzez terror stalinowski.
Emigracja
Emigracja pomniejszyła populacje Białorusi o około 2 mln osób23. Głównymi kierunkami wyjazdów to kraje postsowieckie poza Unię Europejską, Gruzja, Uzbekistan a przed wojną także Ukraina. W Unii Europejskiej to Litwa, Łotwa i Polska. Wszystkie te kraje są bardzo dogodne dla Białorusinów, pod względem kultury, języka, jak i życia codziennego24.
Najliczniejsza grupa Białorusinów mieszka w Stanach Zjednoczonych (600-768 tys.), w Rosji (521,4 tys.), na Ukrainie (275,5 tys.), w Polsce (104,4 tys.), na Łotwie (60 tys.), w Kazachstanie (66,4 tys.), w Niemczech (61 tys.) i na Litwie (60 tys.). W wielu innych krajach liczba Białorusinów nie przekracza 30 tys. osób25.
Prognozowana liczba mieszkańców Białorusi na 2020 r.
A zatem, jaka byłaby liczba ludności Białorusi bez turbulencji dziejowych, gdyby zachowano płodność z początków XX stulecia? Poszukajmy na to pytanie odpowiedzi. Z obliczeń prowadzonych na przykładzie Polski udało się nam ustalić, że populacja ludzkości na świecie w 2020 r., bez turbulencji dziejowych, liczyłaby około 13,55 mld26. W roku 1914 udział mieszkańców Białorusi w populacji ogólnoświatowej wynosił 0,33%, a zatem, gdyby ten udział się utrzymał na podobnym poziomie przez ponad 100 lat, to mieszkańcy Białorusi w 2020 r. liczyliby około 44,71 mln. Na jeden kilometr kwadratowy przypadało by 215,3 osoby, a nie 45,3 jak obecnie27.
A zatem, co było głównym czynnikiem depopulacyjnym? Aborcja, która była traktowana przez wiele dekad jako metoda antykoncepcyjna. Dokonała pomniejszenia populacji Białorusi o 10,87 mln osób. Terror komunistyczny pozbawił życia około 0,6 mln, II wojna światowa pomniejszyła populacje o 2,3 mln, a w wyniku emigracji i innych zdarzeń losowych poza Białorusią mieszka około 2 mln osób. Życie ludzkie nie przebiega z dokładnością matematyczną, przysparza różnych perypetii, dlatego też poronienia i inne zdarzenia losowe pomniejszyły populację Białorusi o około 0,4 mln dzieci28. Wszystkie te turbulencje populacyjne pomniejszyły liczbę Białorusi o 16,17 mln osób. Łącznie z obecnymi mieszkańcami otrzymujemy 25,58 mln osób. Do 44,7 mln brakuje nam jeszcze 19,12 mln. A zatem co się stało z tą grupą osób? Przyczyną ubytku tej grupy jest antykoncepcja, przede wszystkim pigułka antykoncepcyjna, która powoduje zniszczenie początkującego życia ludzkiego albo nie dopuszcza do jego powstania. Od trzech dekad antykoncepcja staje się główną przyczyna depopulacyjną Białorusi, wypiera powoli aborcję.
Liczba mieszkańców Białorusi w 2020 r. i główne czynniki depopulacyjne
| Wydarzenie demograficzne | Dane w milionach | Udział procentowy w populacji bez turbulencji dziejowych |
| Liczba mieszkańców Białorusi w 2020 r. | 9,41 | 21,05 |
| Aborcja | 10,87 | 24,32 |
| Antykoncepcja | 19,12 | 42,78 |
| Terror sowiecki | 0,6 | 1,34 |
| II wojna światowa | 2,3 | 5,14 |
| Poronienia i inne zdarzenia losowe | 0,4 | 0,9 |
| Emigracja polityczna i ekonomiczna | 2 | 4,47 |
| Ogólna liczba Białorusinów bez turbulencji dziejowych | 44,7 | 100 |
Źródła: Belarus , http://population.city/belarus/, (dostęp: 17 .04. 2024 r.); zob. Demographics of Belarus, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Belarus, (dostęp: 16 .04. 2024 r.); zob. Świat – populacja 1800-2100, http://populacja.population.city/world/, (dostęp: 04 .06. 2023 r.); Obliczenia na podstawie Historical abortion statistics, Belarus, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-belarus.html, dostęp: 17 .04. 2024 r.; Obliczenia własne.
Podsumowanie
Główną przyczyną depopulacyjna na Białorusi jest antykoncepcja, która pomniejszyła populację prawie o 43%. Zabijanie dzieci nienarodzonych stało się przyczyna pomniejszenia ludności na Białorusi o 10,87 mln, co stanowi znacznie większą populację niż dziś zamieszkujących mieszkańców. II wojna światowa i emigracja uszczupliły populacje o 4,3 mln. Rewolucja seksualna tocząca się w Rosji bolszewickiej w latach dwudziestych XX stulecia dotknęła także bardzo mocno młodych Białorusinów. Rozwody i związki cywilne przyczyniły się także znacząco do pomniejszenia populacji na Białorusi.
Ks. K. Bielawny
Przypisy:
1Zob. Historia Białorusi, https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Bia%C5%82orusi, (dostęp: 18 .10. 2024 r.)
2Zob. Ludność świata, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludno%C5%9B%C4%87_%C5%9Bwiata, dostęp: 20 .02. 2022 r.
3Zob. Belarus , http://population.city/belarus/, (dostęp: 17 .04. 2024 r.)
4Zob. K. Bielawny, Niemcy bez Niemców, „Nasz Dziennik” 2022, nr 12 z 17 I.
5 Zob. K. Bielawny, Depopulacja nad Sekwaną, „Nasz Dziennik” 2022, nr 94, z 25 IV.
6Zob. K. Bielawny, Depopulacja w Rosji, „Nasz Dziennik” 2022, nr 18, z 24 I.
7Zob. A. Gużałowski. Atak na rodzinę: rewolucja seksualna lat 20. w BSRR na łamach czasopism, https://www.belhistory.eu/archives/3795#ftn7, dostęp: 18 .04. 2024 r.
8 Obliczenia na podstawie Historical abortion statistics, Belarus, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-belarus.html, dostęp: 17 .04. 2024 r.
9 Obliczenia na podstawie Historical abortion statistics, Belarus, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-belarus.html, dostęp: 17 .04. 2024 r.
10Zob. K. Bielawny, Ocalić niepodległość, Warszawa 2023, s. 173.
11Obliczenia na podstawie Demographics of Belarus, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Belarus, dostęp: 18 .04. 2024 r.
12Zob. Demographics of Belarus, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Belarus, dostęp: 18 .04. 2024 r.
13 Zob. Share of women using the contraceptive pill in Europe in 2018, by country, https://www.statista.com/statistics/1063450/birth-control-pill-use-in-europe/, dostęp: 17 .04. 2024 r.; zob. B. P. Denisow, W. I. Sakiewicz, A. Jasilioniene, Divergent Trends in Abortion and Birth Control Practices in Belarus, Russia and Ukraine, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3542819/, dostęp: 19 .04. 2024 r.
14Zob. Obliczenia na podstawie Historical abortion statistics, Belarus, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-belarus.html, dostęp: 17 .04. 2024 r.
15Zob. B. P. Denisow, W. I. Sakiewicz, A. Jasilioniene, Divergent Trends in Abortion and Birth Control Practices in Belarus, Russia and Ukraine, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3542819/, dostęp: 19 .04. 2024 r.
16Zob. K. Bielawny, Ocalić niepodległość Warszawa 2023, s. 233.
17Zob. А. Гужалоўскі. Замах на сям’ю: сексуальная рэвалюцыя 1920-х г. у БССР на старонках перыядычнага друку, https://www.belhistory.eu/archives/3795, dostęp: 25 .04. 2024 r.
18Ibidem.
19Ibidem.
20Zob. Szacunkowa liczba ofiar w republikach Związku Radzieckiego, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ofiary_II_wojny_%C5%9Bwiatowej, dostęp: 17 .04. 2024 r.
21Zob. Historia Białorusi. Część 13: Kuropaty symbolem represji sowieckich, https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2579935,Historia-Bialorusi-Czesc-13-Kuropaty-symbolem-represji-sowieckich, dostęp: 18 .04. 2024 r.
22Zob. J. Prus, Białoruscy niezależni działacze czczą pamięć ofiar represji stalinowskich, https://dzieje.pl/aktualnosci/bialoruscy-niezalezni-dzialacze-czcza-pamiec-ofiar-represji-stalinowskich, dostęp: 18.04. 2024 r.
23Zob. K. Kłysiński, Wyludniający się kraj. Sytuacja demograficzna Białorusi, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-10-17/wyludniajacy-sie-kraj-sytuacja-demograficzna-bialorusi, dostęp: 17 .04. 2024 r. Z własnych wyliczeń wynika, że emigracja Białorusi uszczupliła populacje o około 2 mln osób.
24Zob. A. Saifullayeu, Kierunek – Europa. Tendencje migracji z Białorusi po 2020 roku, https://by-ua-studium.pl/kierunek-europa-tendencje-migracji-z-bialorusi-po-2020-roku/, dostęp: 18 .04. 2024 r.
25Zob. Białorusini, https://en.wikipedia.org/wiki/Belarusians, dostęp: 19 .04. 2024 r.
26Zob. K. Bielawny, Dramat depopulacji, „Nasz Dziennik” 2021, nr 188, z 16 VIII.
27 Zob. Białoruś, https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82oru%C5%9B, dostęp: 11 .10. 2024 r.
28 Obliczenia na podstawie Historical abortion statistics, Belarus, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-belarus.html, dostęp: 17 .04. 2024 r.
Views: 9