Depopulacja Czech (České vylidňování)

Wprowadzenie

Chrześcijaństwo na teren obecnych Czech docierało z różnych stron, od zachodu i południa od XI stulecia. Trudno jest podać dokładną datę określającą powstanie państwa. Początki łączą się z przyjęciem chrztu, a to datuje się na przełom IX i X stulecia. Chrześcijaństwo w granice nowego państwa przyniosło rozwój cywilizacyjny. Czechy stały się krajem, który zaczął się dynamicznie rozwijać na wielu obszarach. Powstawały klasztory, nowa sieć diecezji i parafii, a przy nich powstawały szkoły, szpitale, a także uczono sztuki agrarnej. Reformacja za czasów Jana Husa zmieniła oblicze ziem czeskich.

Przez kilka stuleci Czesi byli pod panowaniem Habsburgów. Dopiero zakończenie I wojny światowej w 1918 r. dało impuls do uzyskania niepodległości, powstała Czechosłowacja. Przez kilka dekad tworzyła jedno państwo, ze stolicą w Pradze. Trudnym okresem dla Czechów był komunizm, który dokonał ogromnych zmian w życiu społecznym, duchowym, moralnym i politycznym.

W roku 1993 Czechosłowacja podzieliła się na dwa autonomiczne państwa, powstała Słowacja i Czechy. Idee komunistyczne i liberalne, a od kilku ostatnich dekad i genderowe dokonały ogromnych zmian demograficznych. Nastąpiła zapaść populacyjna wśród Czechów. Od kilku dekad więcej osób umiera, niż się rodzi. Populację demograficzna ratują migranci. Następuje powolna ewolucyjna wymiana kulturowa i narodowościowa w Europie, a także i w Czechach.

Zmiany demograficzne mieszkańców Czech na tle populacji ogólnoświatowej

W roku 1900 liczba ludności świata wahała się w granicach 1,64 mld1, a Czechów 9,3 mln2, co stanowiło 0,56%. W kolejnych czternastu latach procentowy udział mieszkańców Czech w stosunku do populacji ogólnoświatowej pozostał na tym samym poziomie.

W roku 1914 liczba ludności świata wzrosła do 1,8 mld, zaś Czechów do 10,2 mln, co stanowiło nadal 0,56% udziału w populacji ogólnoświatowej. W roku 1925 r. udział procentowy pomniejszył się 0,03 punktu procentowego. Pierwsze cztery dekady XX w. były czasem największego udziału ludności Czech w populacji ogólnoświatowej. Ten udział ludności czeskiej w roku 1925 wynosił 0,53%. Od lat pięćdziesiątych XX w. widać, że z każdym rokiem jej udział maleje. W wieku XX liczba ludności wzrosła nieznacznie.

W ciągu ostatnich stu dwudziestu lat udział ludności mieszkającej w granicach państwa czeskiego w stosunku do populacji ogólnoświatowej spadł ponad czterokrotnie. W roku 2020 wynosił niewiele ponad 0,13 procent.

Udział mieszkańców Czech w populacji ogólnoświatowej w latach 1900-2020

RokLiczba ludności na świecie na 1 styczniaLiczba ludności w Czechach na 1 styczniaUdział procentowy w populacji ogólnoświatowej
19001 646 165 0009 333 8530,56
19141 825 070 98710 283 4860,56
19251 967 683 29810 369 7600,53
19392 262 699 67711 105 9900,49
19502 513 866 1978 925 1220,35
19602 991 005 8749 659 8180,32
19704 023 981 1079 805 1570,24
19854 809 575 13710 336 7420,21
20006 088 230 94410 272 5030,17
20207 881 691 85510 700 1550,13
20228 000 000 00010 759 5250,13
Źródło: Populacja na świecie, http://population.city/ (dostęp: 07 .12. 2023 r.); Zob. Demographics of the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Republic, (dostęp: 10 .01. 2024 r.)

W pierwszych trzech dekadach udział procentowy ludności Czech nieco spadł, ale było to podyktowane I wojna światową, które poczyniła dość duże straty w wielu krajach europejskich. Znacznie większy spadek odnotowujemy w kolejnych dekadach. II wojna światowa dokonała ogromnych strat ludnościowych. Naturalnie, pomiędzy I a II wojną światową idee antynatalistyczne poczyniły duże straty ludnościowe.

Ogromny spadek udziału ludności Czech w populacji światowej odnotowujemy po II wojnie światowej. Cywilizacja śmierci dokonała zapaści demograficznej na skalę dotychczas nie odnotowywaną. By lepiej zrozumieć przebiegający proces depopulacji Czech, spójrzmy na wskaźniki dzietności w ostatnich ponad stu latach.

Wskaźniki dzietności w Czech w latach 1900 -2020

W 1900 r. w Czechach na kobietę w wieku rozrodczym przypadało prawie pięcioro dzieci. W ciągu pierwszych trzech dekad XX stulecia wskaźniki dzietności spadły ponad dwukrotnie. W roku 1931 rodziło się tylko dwoje dzieci na kobietę w wieku rozrodczym. Ideolodzy cywilizacji śmierci odnieśli ogromny sukces. Ruch feministyczny mógł być z siebie dumny. Gwałtownie ubywało dzieci w rodzinach. Propagandę antynatalistyczną zahamowała II wojna światowa.

Ideolodzy antynatalistyczni, bojąc się o swoje życie, opuścili granice Czech udając się do krajów, gdzie czuli się bezpiecznie. Przestała działać propaganda antynatalistyczna. Wskaźniki dzietności w kilka lat poszybowały do góry. W ciągu jednej dekady wzrosły prawie o jeden punkt. To bardzo dużo. Sielanka sprzyjająca dzietności nie trwała długo. Pod koniec lat czterdziestych XX w. ponownie zaczęła swą zbrodnicza działalność. Wskaźniki dzietności poszybowały w dół. W roku 2000 na kobietę w wieku rozrodczym przypadało niewiele ponad jedno dziecko.

Wzrost współczynników dzietności stał się możliwy dzięki migrantom. Od połowy pierwszej dekady XXI stulecia przybywało ich o kilkadziesiąt tysięcy, m.in. w 2007 r. prawie 84 tys. I byli to ludzie młodzi, z perspektywą powiększenia swych rodzin poprzez przyjęcie potomstwa albo założenia rodziny z licznym potomstwem3. To oni stali się przyczyną wzrostu wskaźników dzietności, a nie rodowici Czesi4.

Idee antynatalistyczne

Do mieszkańców Czech idee antynatalistyczne docierały tak samo, jak do Austriaków i Słowaków. Z końcem XIX stulecia idee niszczące płodność przenikały z Niemiec, Holandii lub z Francji. Przez całą Europe przetaczały się idee wolteriańskie, które zmieniały dotychczasowy porządek społeczny, niszcząc rodzinę, deprawując dzieci i młodzież, a także propagując środki antykoncepcyjne i zabijanie dzieci nienarodzonych5.

Po odzyskaniu niepodległości przez Czechosłowację ideolodzy cywilizacji śmierci bardzo szybko rozpoczęli swa działalność. Na pierwszym posiedzeniu tzw. Rewolucyjnego Zgromadzenia Narodowego na wniosek dra Bucka w dniu 14 listopada 1918 r. przygotowano pierwszą ustawę, która wprowadzała rozwody i związki cywilne. Nowa ustawa z 1919 r. obok ślubów kościelnych wprowadziła śluby cywilne i rozwody. W kolejnych latach prawodawstwo małżeńskie liberalizowano6. W roku 2006 w Czechach zalegalizowano rejestrację związków partnerskich dla osób tej samej płci, a od 2018 r. na wniosek lewicowo skrajnych posłów parlament rozważa wprowadzenie małżeństw sodomskich7.

Liczba małżeństw i rozwodów w latach 1919-2022 (w tysiącach)

Przez ponad 1470 lat małżeństwo w Europie miało charakter sakralny, było nierozerwalne i cieszyło się ochroną prawa. Rewolucja we Francji w 1792 r. wprowadziła rozwody i śluby cywilne. Do Czechosłowacji idee wolteriańskie docierały już w XIX stuleciu. Rozwody i śluby cywilne wprowadzono w 1919 r. Jak wynika z wykresu, w pierwszych dekadach nowej dekady rozwodów było niewiele. Dopiero wprowadzenie w 1957 r. aborcji i w latach sześćdziesiątych do sprzedaży pigułki antykoncepcyjnej spowodowało wzrost rozwodów i zmalała liczba małżeństw. Pojawiła się mentalność aborcyjna i antykoncepcyjna, która zabijała w sumieniach Czechów życie duchowe i moralne8. Zaczął się powolny, ale bardzo skuteczny proces sekularyzacji społeczeństwa. Proces ten był wspomagany bardzo mocno poprzez system totalitarny państwa komunistycznego, który propagował światopogląd materialistyczny. Niszczone były Kościół, a przede wszystkim Kościół rzymskokatolicki, który niszczono administracyjnie z cała mocą. Antyklerykalizm wśród Czechów zrodził się znacznie wcześniej9.

W roku 1921. do Kościoła rzymskokatolickiego przynależało 8,2 mln osób, co stanowiło 82%, w 1950 r. – 6,8 ml, co stanowiło 76,3%, a w roku 2001 – 2,7 mln, co stanowiło 26,8%, a w roku 2021 – 0,7 mln, co stanowiło tylko 7%. W tym samym czasie rosła odwrotnie proporcjonalnie liczba osób niewierzących. W roku 1921 . jako niewierzących deklarowało się 0,7 mln, co stanowiło 7,2% ogółu mieszkańców, w 1950 r. – 0,5 mln, co stanowiło 5,8%, w roku 2001 -. 6 mln, co stanowiło 59% oraz w 2021 r. nieco ponad 5 mln, co stanowiło 47,8 mln10.

Aborcja

Do roku 1957 aborcja w Czechosłowacji była zabroniona. Jednak w roku 1957. zalegalizowano aborcję. Wykonywano ją z pewnymi ograniczeniami w zależności od polityki rządu. A po upływie lat w roku 1986 zniesiono ograniczenia. Co było efektem wzrostu liczby aborcji11. Najwięcej nienarodzonych dzieci w Czechach zabito w 1988 roku. Robert Johnston, badacz liczby zabitych dzieci nienarodzonych w poszczególnych krajach, podaje, że w Czechach w latach 1953-2022 zabito 4 577 570 dzieci nienarodzonych. Przed prawnym zalegalizowaniem aborcji w 1957 r., każdego roku od 1953 zabijano około 25 tys. nienarodzonych dzieci. Po zalegalizowaniu prawnym zabójstw dzieci nienarodzonych w 1957 r., w roku 1958 dokonano 67 643 aborcji. W latach sześćdziesiątych XX stulecia rocznie zabijano nieco ponad 80 tys. dzieci w łonach matek. Podobnie było w kolejnej dekadzie. Szczyt zabijania dzieci nienarodzonych w Czechach przypadł na lata 1987-1992, każdego roku zabijano ponad sto tysięcy dzieci. W roku 1988 zabito 127 130 dzieci w łonach matek, a urodziło się żywych 132 667. Różnica była niewielka. Od połowy lat dziewięćdziesiątych XX w. liczba zabijanych dzieci każdego roku maleje. Choć nadal liczby zabijanych dzieci są zatrważające. W roku 2022 zabito 27,6 tys. nienarodzonych dzieci12. W latach 1953-2022 w Czechach urodziło się 9 128 425 żywych dzieci13. A w tym samym czasie zabito w łonach matek 4 577 570. Gdyby nie zabito nienarodzonych dzieci, w tym czasie mogło się urodzić 13 705 995 osób. Z łącznej liczby poczętych dzieci nie urodziło się 33,4%. Skazano je na śmierć. Niestety, cywilizacja śmierci dokonała ogromnego spustoszenia w populacji czeskiej.

Antykoncepcja

W połowie lat sześćdziesiątych XX stulecia wprowadzano do użytku środki antykoncepcyjne. Z końcem tego dziesięciolecia wskaźniki dzietności znacznie się pomniejszają14. W 1966 r. kończy się zastępowalność pokoleniowa, na kobietę w wieku rozrodczym przypada niespełna dwójka dzieci. Stan taki trwa do początku lat siedemdziesiątych XX stulecia. W latach siedemdziesiątych XX w. następuje wzrost współczynników dzietności. Rodzi się więcej dzieci. Zapewne „Praska wiosna” w 1968 r. wlała w naród czeski nadzieje na lepsze jutro. Ale nie trwało to długo. Deprawacja i propaganda idei antynatalistycznych doprowadziła do kolejnej zapaści demograficznej. W latach osiemdziesiątych XX w. współczynniki dzietności obniżyły się poniżej dwóch punktów15. Od lat osiemdziesiątych XX w. liczba dzieci z każdą dekadą pomniejsza się, w 2022 r. wynosiła 1, 64 punktu16.

Pod koniec lat osiemdziesiątych XX stulecia w Czechach środki antykoncepcyjne były powszechnie dostępne. Z czasem do szkół wprowadzono „edukację seksualną”, instruktaż deprawacyjny młodego pokolenia Czechów. Deprawując młodego człowieka, zachęcając go do samowoli w życiu seksualnym. To doprowadziło do zmniejszenia aborcji, ale spowodowało rozkład moralny i duchowy młodego pokolenia Czechów17. Nastąpił rozkład małżeństwa. Coraz więcej dzieci rodzi się wśród samotnych kobiet18.

Czechy to kraj bezwyznaniowy, dlatego też młode pokolenie nie ma żadnych reguł funkcjonowania w społeczeństwie. Życiem młodych ludzi kieruje moda, przypadek albo instynkty samozachowawcze. Sumienie pozbawione jest jakichkolwiek zasad moralnych.

Wojny

W czasie II wojny światowej śmierć poniosło około 170 tys. osób19. W roku 1945 . Czechosłowację opuściło około 3 mln Niemców Sudeckich20. Liczba mieszkańców pomiędzy 1940 a 1947 r. zmniejszyła się o 2,4 mln osób. Z 11,16 mln w 1940 r. spadła do 8,76 mln w 1947 r. Przyrost naturalny w tym czasie był dość duży, dlatego też ubytek populacyjny był zniwelowany dużą liczba urodzin żywych dzieci. W tym czasie populacja Czech powiększyła się prawie o pół miliona osób21. A zatem II wojna światowa i wyjazd Niemców Sudeckich z Czech pomniejszyły populację o 3,17 tys. osób.

Migracja

Według danych Czeskiego Urzędu Statystycznego w 1985 r. w granicach państwa czeskiego przebywało 37,1 tys. obcokrajowców, w 1994 r. ponad 104,4 tys., a w 2017 r. przekroczyła pól miliona i wynosiła 524,1 tys. osób22. Gwałtowny napływ migrantów nastąpił po wybuchu wojny na Ukrainie w 2022 roku 23.

W wyniku napływu nowych uchodźców łączna liczba cudzoziemców przebywających w Czechach wzrosła w 2022 r. o 69%, osiągając 1 116 154 osoby24. Najliczniejszą grupę obcokrajowców stanowili Ukraińcy (574 447), Słowacy (119 182), Wietnamczycy (67 783), Rosjanie (40 990), Rumuni (20 469) i Polacy (17 837)25. Bez migrantów, rodowici Czesi w 2020 r. liczyli 9,6 mln osób.

Podział ludności Czech w roku 2022 r. (w milionach)

 

Prognozowana liczba mieszkańców Czech bez turbulencji dziejowych

A zatem, jaka byłaby liczba ludności Czech bez turbulencji dziejowych, gdyby zachowano płodność z początków XX stulecia? Poszukajmy na to pytanie odpowiedzi. Z obliczeń prowadzonych na przykładzie Polski udało się nam ustalić, że populacja ludzkości na świecie w 2020 r., bez turbulencji dziejowych, liczyłaby około 13,55 mld26. W roku 1900 udział mieszkańców Czech w populacji ogólnoświatowej wynosił 0,56%. A zatem, gdyby ten udział się utrzymał na podobnym poziomie przez ponad 100 lat, mieszkańcy Czech w 2020 r. liczyliby około 44,14 mln. Na jeden kilometr kwadratowy przypadałoby w 2020 r. około 559 osób. Nieco mniej niż Holandia, w której na jeden km2 w 2020 r. przypadało nieco ponad 515 osób27. Przy swoich możliwościach ekonomicznych Czesi byliby w stanie wszystkich zatrudnić, wyżywić i nie szukać rąk do pracy poza granicami. Społeczeństwo byłoby młode, z niską średnią wieku, a tak jest społeczeństwem z ogromnym procentem w wieku poprodukcyjnym (powyżej 20%), a średnia wieku w 2020 r. liczyła 43,3 lata28.

Główne przyczyny depopulacji

Jakie były główne przyczyny depopulacji Czech? Aborcja dokonała pomniejszenia populacji o około 4,6 mln, inne zdarzenia losowe to deprawacja dzieci i młodzieży. Życie ludzkie nie przebiega z dokładnością matematyczną, przysparza różnych perypetii, z tej liczby możemy odliczyć co najmniej 0,2 mln dzieci, które nie ujrzały światła dziennego m. in. przez poronienie czy inne zdarzenia losowe. W wyniku wojen i emigracji Niemców Sudeckich populacja Czech pomniejszył się o 3,17 mln osób. Łącznie Czesi w wyniku tych zdarzeń dziejowych stracili 7,97 mln osób , z obecnymi mieszkańcami byłoby w granicach państwa czeskiego 18,67 mln. . Do 44,14 mln brakuje 25,47 mln osób. A zatem rodzi się pytanie, cóż się stało z tą grupą osób? Wprowadzona do sprzedaży pigułka antykoncepcyjna w Czechach spowodowała zniszczenie początkującego życia ludzkiego albo nie dopuściła do jego powstania. A zatem w wyniku antykoncepcji ubyło Czechów w liczbie około 25,47 mln. Antykoncepcja jest główną przyczyną depopulacji Czech. Przyczyniła się do pomniejszenia dzieci w rodzinach do poziomu poniżej zastępowalności pokoleniowej. Czesi w ciągu 120 lat wyzbyli się poprzez aborcję i antykoncepcję co najmniej 30,07 mln osób.

Główne czynniki depopulacji i mieszkańcy Czech w 2020 r.

Wydarzenie demograficzneDane w milionachUdział procentowy w populacji bez turbulencji dziejowych
Rodowici mieszkańcy Czech (2020 r.)9,621,7
Aborcja4,610,4
Wojny3,177,2
Poronienia i inne zdarzenia losowe0,20,5
Antykoncepcja25,4757,7
Imigracja (2022 r.)1,12,5
Ogólna liczba Czechów bez turbulencji dziejowych44,14100
Źródło: Obliczenia własne

 

Podsumowanie

Główną przyczyną depopulacji Czech jest antykoncepcja. To ona dokonała największego spustoszenia w dzietności, a przede wszystkim pigułka, wprowadzona do sprzedaży w początkach lat sześćdziesiątych XX w. W wyniku używania środków antykoncepcyjnych populacja pomniejszyła się o 25, 47 mln. Kolejnym czynnikiem pomniejszającym populację była aborcja, którą zalegalizowano w 1957 r. Jednak proceder zabijania dzieci nienarodzonych był znacznie wcześniejszy. W roku 1988 zabito ponad 127,1 tys. dzieci nienarodzonych, a urodziło się nieco ponad 132,6 tys. W latach 1953-2022 urodziło się 9,1 mln żywych dzieci, a abortowano 4,6 mln. Mogło się urodzić 13,7 mln dzieci. Niestety, nie wszystkim dzieciom dano szanse na poznanie tego świata. A zatem, świat ten jest tylko dla wybranych.

Rodowici mieszkańcy w 2020 r. liczyli około 9,6 mln osób, a migrantów w 2022 r. było 1,1 mln. Następuje powolna wymiana narodowościowa. Ubywa Czechów, a przybywa obcokrajowców.

Ks. K. Bielawny

Przypisy:

1 Zob. Populacja na świecie, http://population.city/ (dostęp: 07 .12. 2021 r.)

2 Zob. Demographics of the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Republic, (dostęp: 10 .01. 2024 r.)

3 Zob. Demographics of the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Re, (dostęp: 09 .01. 2024 r.)

4 Propaganda środowisk lewicowych i liberalnych w ostatnich kilku latach podawała Czechy jako doskonały przykład boomu demograficznego. Wskaźniki dzietności poszybowały w górę, – cud demograficzny w Czechach. Nikt nie pochylił się by dokonać dokładnej analizy. Wystarczyły suche dane, by nimi szafować i ideologizować rzeczywistość. Próbowano to łączyć z metodą opiekunek i pracy zawodowej, jakoby to miało przynieść sukces demograficzny. Gdyby to było takie proste, to w każdym innym kraju też można by to zastosować. Jednak nie to było przyczyna wzrostu wskaźników dzietności. Bez migrantów, Czesi mieliby jeden z najmniejszych współczynników dzietności na świecie. Choć w ostatnich miesiącach pojawiły się artykuły mówiące o dramatycznym spadku wskaźników dzietności. Zob. M. Kot, Raport: Czeski sukces demograficzny, https://instytutpokolenia.pl/czeskisukcesdemograficzny/, (dostęp: 13 .01. 2027 r.); zob. K. Herbut, Socha: Czeska demografia wzorem do naśladowania, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Socha-Czeska-demografia-wzorem-do-nasladowania-8421913.html, (dostęp: 13 .01. 2024 r.); zob. Sukces demograficzny po czesku. Nasi sąsiedzi wydają mniej z o wiele lepszym skutkiem, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Sukces-demograficzny-po-czesku-Nasi-sasiedzi-wydaja-mniej-z-o-wiele-lepszym-skutkiem-8487507.html, (dostęp: 13 .01. 2024 r.); zob. M. Fidziński, Czeski sukces demograficzny. Dlaczego tam się udało? „Państwo wspiera niezależnie od modelu życia”, https://next.gazeta.pl/next/7,151003,29101468,czeski-sukces-demograficzny.html, (dostęp: 13 .01. 2024 r.); zob. M. Kunica, 800 plus i knedliczki. Demograficzny cud nad Wełtawą, https://www.newsweek.pl/opinie/czeski-cud-demograficzny-najwyzszy-wzrost-dzietnosci-w-europie-felieton-kunicy/wcvf62b, (dostęp: 13 .01. 2024 r.); zob. A. Karwowska, Czeszki rodzą, Polki się boją. Dlaczego?, https://wyborcza.pl/7,75398,29088053,czeszki-rodza-polki-sie-boja-dlaczego.html, (dostęp: 13 .01. 2024 r.); zob. R. Ditrich, Liczba urodzeń w Czechach spadła w 2 lata o ponad 20 proc. Nawet w Polsce spadek był mniejszy, https://forsal.pl/gospodarka/demografia/artykuly/9391979,liczba-urodzen-w-czechach-spadla-w-2-lata-o-ponad-20-proc-nawet-w-pol.html, (dostęp: 13 .01. 2024 r.)

5 Zob. K. Bielawny, Depopulacja Austrii, „Nasz Dziennik” 2022, nr 117, z 23 V.

6 Zob. M. Hrusaková, Grounds for Divorce and Maintenance Between Former Spouses, https://ceflonline.net/wp-content/uploads/Czech-Divorce.pdf, (dostęp: 12 .01. 2023 r.)

7 Zob. Sytuacja prawna i społeczna osób LGBT w Czechach, https://pl.wikipedia.org/wiki/Sytuacja_prawna_i_spo%C5%82eczna_os%C3%B3b_LGBT_w_Czechach, (dostęp: 12 .01. 2024 r.)

8 Zob. K. Bielawny, Ocalić niepodległość, Warszawa 2023, s. 317; zob. tenże, Depopulacja i deislamizacja Iranu, „Studia Elbląskie” 2023, t. 24, s. 103; tenże, Depopulacja i dekatolizacja Irlandii, „Studia Elbląskie” 2022, t. 23, s. 141-142.

9 Zob. P. Boryszewski, Kościół, którego nie było – Kościół katolicki w Czechosłowacji w dobie komunizmu, „Saeculum Christianum” 2001, 8/1, s. 235-258; zob. D. Łysek, Najwięksi antyklerykałowie Europy. Przed wojną Czesi robili wszystko, by zlikwidować katolicyzm, https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/03/26/najwieksi-antyklerykalowie-europy-przed-wojna-czesi-robili-wszystko-by-zlikwidowac-katolicyzm/, (dostęp: 13 .01. 2024 r.), zob. G. Kita, Mało znany dramat czechosłowackiego Kościoła katolickiego w czasach komunizmu, https://wnet.fm/kurier/malo-znany-dramat-czechoslowackiego-kosciola-katolickiego-w-czasach-komunizmu-grzegorz-kita-kurier-wnet-83-2021/, (dostęp: 13 .01. 2024 r.)

10 Zob. Religion in the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Religion_in_the_Czech_Republic, (dostęp: 12 .01. 2024 r.)

11 Zob. Abortion in the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Abortion_in_the_Czech_Republic, (dostęp, 10 .01. 2024 r.)

12 Ibidem.

13 Zob. Demographics of the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Re, (dostęp: 09 .01. 2024 r.)

14 Zob. T. Sobota, K. Zeman, V. Kantorova, Second demographic transition in the Czech Republic: Stages, specific features and underlying factors, https://www.demogr.mpg.de/Papers/workshops/010623_paper19.pdf, (dostęp: 10 .01. 2023 r.)

15 Zob. Demographics of the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Re, (dostęp: 09 .01. 2024 r.)

16 Zob. Demographics of the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Re, (dostęp: 09 .01. 2024 r.)

17 Zob. Contraception and Abortion in the Czech Republic, https://www.expats.cz/czech-news/article/contraception-abortion, (dostęp: 10 .01. 2024 r.)

18 Zob. M. Němečková, R. K., Terezie Štyglerová, Marriages and births in the Czech Republic, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Marriages_and_births_in_the_Czech_Republic&oldid=273814, (dostęp: 10 .01. 2024 r.)

19 Zob. Ofiary II wojny światowej, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ofiary_II_wojny_%C5%9Bwiatowej, (dostęp: 11 .01. 2024 r.)

20 Zob. Kalendarium historii Czech, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kalendarium_historii_Czech, (dostęp: 11 .01. 2024 r.)

21 Obliczenia własne na podstawie: Demographics of the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Re, (dostęp: 11 .01. 2024 r.)

22 Zob. Permanently and long-term resided foreigners in the Czech Republic in the years 1985–2022 (as at 31 December), https://www.czso.cz/csu/cizinci/number-of-foreigners-data, (dostęp: 11 .01. 2024 r.)

23 Zob. Ukraina się broni, „Nasz Dziennik” 2022, nr 46, z 25 II.

24 Zob. Situation of foreigners, migration and integration in the Czech Republic 2022, https://migrant-integration.ec.europa.eu/library-document/situation-foreigners-migration-and-integration-czech-republic-2022_en, (dostęp: 12 .01. 2024 r.)

25 Zob. Largest groups of foreign residents, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Republic, (dostęp: 12 .01. 2024 r.)

26 Zob. K. Bielawny, Dramat depopulacji, „Nasz Dziennik” 2021, nr 188, z 16 VIII.

27 Zob. Holandia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Holandia, dostęp: 18 .07. 2022 r.

28 Zob. Demographics of the Czech Republic, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Czech_Re, (dostęp: 09 .01. 2024 r.)