Wprowadzenie
Przez setki lat religie stabilizowały życie społeczne wielu narodów. Tak było zarówno w przypadku chrześcijan, jak i muzułmanów. Obie monoteistyczne religie pod wpływem idei cywilizacji śmierci tracą swych wiernych. Wspólnoty religijne słabną, a z czasem zupełnie przestają oddziaływać na społeczeństwo. Największego spustoszenia dokonały środki antykoncepcyjne i aborcja. Te dwa czynniki dokonały największych zmian w mentalności społecznej. Chrześcijaństwo ze swymi różnymi denominacjami nie oparło się cywilizacji śmierci. A w miejsce pustki duchowej, która wytworzyła się wśród wiernych, ze swymi ideami wchodzi Kościół szatana, który dokonuje niebotycznego zniszczenia. Ostatnie dekady w dziejach Iranu poświadczają, że i islam nie jest w stanie oprzeć się cywilizacji śmierci. Antykoncepcja i aborcja, wraz z „edukacją seksualną” zmieniają mentalność społeczną. Społeczeństwo, a przede wszystkim młodzież wchodzi na drogę deislamizacji. Co z czasem doprowadzi ich do Kościoła szatana.
Zmiany demograficzne mieszkańców Iranu na tle populacji ogólnoświatowej
W roku 1900 liczba ludności świata wzrosła do 1,61 mld1, zaś Iranu do11,9 mln2, co stanowiło 0,72% udziału w populacji ogólnoświatowej. W przededniu wybuchu I wojny światowej udział procentowy ludności Iranu do populacji ogólnoświatowej wzrósł tylko o 0,01%. W latach 1925-1950 udział ludności mieszkającej w granicach Iranu w populacji ogólnoświatowej był na tym samym poziomie. Gwałtowny wzrost udziału ludności irańskiej do populacji ogólnoświatowej zauważamy w drugiej połowie XX w. i w dwóch pierwszych dekadach XXI stulecia.
W ciągu 120 lat udział ludności mieszkającej w granicach państwa irańskiego w stosunku do populacji ogólnoświatowej wzrósł prawie dwukrotnie. Największy wzrost odnotowujemy w latach 1950-1990. W ciągu czterech dekad populacja Irańczyków w stosunku do populacji ogólnoświatowej wzrosła o 0,33%. W tym czasie liczba mieszkańców Iranu potroiła się z 15 mln do ponad 55 mln. Był to czas boomu demograficznego. W kolejnych trzech dekadach udział ludności mieszkającej w granicach Iranu w populacji ogólnoświatowej był na tym samym poziomie.
By lepiej zrozumieć proces populacji mieszkańców Iranie w stosunku do populacji ogólnoświatowej przeanalizujmy wskaźniki dzietności na przestrzeni ostatnich siedmiu dekad.
Wskaźnii dzietności w Iranie w latach 1950-2021
Do lat sześćdziesiątych XX w. na kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat) przypadało ponad siedmioro dzieci. Takie wskaźniki dzietności odnotowujemy w Rosji na przełomie XIX i XX w1. W latach 1960-1985 wskaźniki dzietności pomniejszają się niewiele o ponad jeden punkt. W 1985 r. na kobietę w wieku rozrodczym przypadało ponad sześcioro dzieci. Rodziny były wielodzietne, a życie dziecka w łonie matki było święte. Nikt nie podnosił ręki na dziecko w łonie matki, a kobieta była otaczana szacunkiem. Dziecko było postrzegane jako dar Boży i błogosławieństwo dla rodziny. Powolny spadek dzietności w rodzinach odnotowujemy po 1985 r. W ciągu kolejnych piętnastu lat (1985-2000) liczba dzieci przypadających na kobietę w wieku rozrodczym pomniejszyła się o 4 punkty . Rodziny irańskie, wyzbyły się dzieci. Jedno, dwoje, a najwyżej troje dzieci, takie były rodziny irańskie na przełomie XX i XXI stulecia. W 2000 r. na kobietę w wieku rozrodczym w Iranie przypadało niewiele ponad dwoje dzieci. W kolejnych dwóch dekadach liczba dzieci w rodzinach jeszcze bardziej się pomniejszyła. Od ponad dwóch dekad załamała się zastępowalność pokoleniowa w Iranie. Co się stało, że w kraju muzułmańskim, gdzie religia wyznacza kierunki życia społecznego i politycznego, nastąpiła tak gwałtowna zapaść demograficzna? Kto przyczynił się do tak gwałtownych zmian demograficznych? Postarajmy się poszukać odpowiedzi na te pytania.
Idee antynatalistyczne
W latach sześćdziesiątych XX w Iranie pojawili się ideolodzy idei antynatalistycznych. W roku 1967 w Teheranie w ramach zapisów deklaracji zorganizowano Wydział Planowania Rodziny podległy Ministerstwu Zdrowia, jak i Wysokiej Radzie ds. Koordynacji Planowania Rodziny. Wydział ds. Planowania Rodziny był odpowiedzialny za 2 tys. ośrodków zdrowia, których zadaniem było m. in. propagowanie środków antykoncepcyjnych2.
Na kilka dekad rewolucję seksualną w Iranie zahamował ajatollah Chomeini, rządzący w Iranie w latach 1979-1989. Po przejęciu władzy, zlikwidował wszystkie centra zdrowotne, w których propagowano środki antykoncepcyjne3. Uchwalone prawo sprzyjało rodzinie, młodym małżeństwom, zalegalizowano poligamię i podniesiono ceny na pigułki antykoncepcyjne. Ograniczenie dostępu do środków antykoncepcyjnych spowodowało, że w bardzo krótkim czasie nastąpił boom demograficzny w Iranie.
Po śmierci ajatollaha Chomeiniego w 1989 r., władzę Najwyższego Przywódcy objął Ali Chamenei. Nowy przywódca na nowo otworzył drogę ideologom antynatalistycznym w propagowaniu środków antykoncepcyjnych. „Mniej dzieci, lepsze życie” – to było motto nowej władzy. Antykoncepcja stała się powszechnie dostępna4.
Zniesiono dotychczasową pomoc rodzinom wielodzietnym i młodym małżeństwom. Muzułmańskie władze irańskie ogłosiły, że „ (…) islam faworyzuje rodziny mające tylko dwoje dzieci”5. Wiceminister zdrowia Husein Malek-Afzali stwierdził: „Islam jest religią elastyczną”, i to miało pozwolić na zmianę islamskiej doktryny dotyczącej kontroli urodzeń. Działo się to w 1995 r. w czasie warsztatów dotyczących populacji Iranu.
Decyzje tłumaczono tym, że jest za dużo mieszkańców Iranu. Straszono społeczeństwo, brakiem żywności, wody, mieszkań i głodem. Ideolodzy cywilizacji śmierci utworzyli dziesiątki mobilnych zespołów, które docierały do najodleglejszych krańców kraju, by propagować środki antykoncepcyjne oraz bezpłatne wazektomie i podwiązania jajowodów6.
Irańska fabryka prezerwatyw na początku XXI stulecia rocznie produkowała 70 mln prezerwatyw w opakowaniach francuskich albo angielskich, sugerujących, że są z importu. Propaganda idei antynatalistycznych doprowadziła do wyhamowania dzieci w rodzinach irańskich. Wskaźniki dzietności w ostatnich dwóch dekadach spadły poniżej progu zastępowalności pokoleniowej7.
Próby zwiększenia dzietności w rodzinach irańskich
Polityka wyzbywania się dzieci w rodzinach doprowadziła do zapaści demograficznej. Wskaźniki dzietności na tyle spadły nisko, że rządzący krajem zaczęli projektować zaniechanie polityki antynatalistycznej. W październiku 2006 r. prezydent Iranu Mahmoud Ahmadineżad zaapelował o zwiększenie populacji Iranu, z 70 mln do 1208. „Jestem przeciwny twierdzeniu, że dwoje dzieci wystarczy. Nasz kraj ma duże możliwości. Może w nim dorastać wiele dzieci. Może nawet pomieścić 120 milionów ludzi. Ludzie Zachodu mają problemy. Ponieważ ich wzrost populacji jest ujemny, martwią się i obawiają, że jeśli nasza populacja wzrośnie, zatriumfujemy nad nimi”9.
Kilka lat później, w 2012 r., politykę demograficzną wsparł Najwyższy Przywódca Chamenei, stwierdzając, że irańska polityka antykoncepcyjna miała sens 20 lat temu, „(…) ale jej kontynuacja w późniejszych latach była błędna. (…) Badania naukowe i eksperckie pokazują, że będziemy mieli do czynienia ze starzeniem się populacji i jej zmniejszeniem (liczby), jeśli polityka kontroli urodzeń będzie kontynuowana”10. W kolejnych latach rządzący starali się ograniczać dostęp do środków antykoncepcyjnych i aborcji.
Po przedstawieniu swej polityki natalistycznej pojawiły się głosy krytyczne, przede wszystkim ze strony państw Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Próbowano na wszelkie sobie znane sposoby ośmieszyć prezydenta Mahmouda Ahmadineżada i plany populacyjne11, a z czasem wymusić na nim dymisję12.
Polityka natalistyczna została wzmocniona przez kolejnego prezydenta Iranu Ebrahima Raisi’ego, który 12 listopada 2021 r. podpisał ustawę o „odmłodzeniu populacji i wsparciu rodziny”. Nowe przepisy nakładały ograniczenia na wykonywanie aborcji, zakazano bezpłatnej dystrybucji środków antykoncepcyjnych przez publiczny system opieki zdrowotnej i zapewniono dodatkowe świadczenia państwowe rodzinom wielodzietnym13. Nie trzeba było długo czekać, by środowiska radykalnych feministek, środowiska masonerii i socjalistyczne różnych barw ruszyły do krytyki polityki natalistycznej rządu irańskiego. Pojawili się ideolodzy w skali międzynarodowej broniący cywilizacji śmierci. Podjęto zmasowany atak, by ośmieszyć program rządowy, narzucając narrację antynatalistyczną. Posługiwano się hasłami-wytrychami, które miały doprowadzić do odrzucenia przez społeczeństwo programu rządowego14.
Na tym nie koniec, ostatnie wydarzenia w Iranie, po śmierci 22-letniej Kurdyjki Mahsy Amini, którą zatrzymała policja obyczajowa z powodu “niewłaściwego” ubioru, wywołały gwałtowne protesty. Podejmowane są próby obalenia rządu i powołanie nowego, który wprowadził by ponownie politykę antynatalistyczną. Władze rządowe oskarżają środowiska międzynarodowe o podżeganie do niepokojów społecznych15. Mimo wielu zakazów rządowych, które ograniczają korzystanie ze środków antykoncepcyjnych czy zabijania dzieci nienarodzonych, w Iranie wiele organizacji pozarządowych promuje antykoncepcję, prowadzona jest „edukacja seksualna” przez media społecznościowe, lub namawia się wręcz młode dziewczyny do zabicia swego poczętego dziecka16.
Deislamizacja Iranu
Wraz z rewolucją seksualną, która toczy się przez Iran od kilku dekad, dokonuje się w społeczeństwie deislamizacja. Podobnie jak u chrześcijan, a przede wszystkim w Kościele rzymskokatolickim17, tam gdzie wierni dopuścili się grzechu aborcji albo zażycia środków antykoncepcyjnych, wytwarza się mentalność aborcyjna i antykoncepcyjna, która zabija wiarę w żywego Boga. Z czasem wiara staje się tylko dziedzictwem kulturowym. Osoby dotknięte mentalnością aborcyjną i antykoncepcyjną nie są w stanie przekazać żywej wiary młodemu pokoleniu. Młodzi, wychowani przez rodziców o mentalności antykoncepcyjnej i aborcyjnej, nie są w stanie przyjąć żywej wiary, bo jej od nich nie otrzymali. Ponadto, są bardzo podatni na przyjęcie idei rewolucji seksualnej. Dotyka ich demoralizacja i demonizacja. Stają się nieformalnymi członkami Kościoła szatana. Powoli, ale bardzo skutecznie postępuje w tych społecznościach dekatolicyzacja, a wśród muzułmanów deislamizacja. Młodzi Irańczycy są tego najlepszym przykładem18.
Wzmocnienie populacji w Iranie będzie wymagało ogromnej determinacji rządzących. Mimo wielu zakazów, środowiska propagujące cywilizacje śmierci różnymi sobie sposobami propagują środki antykoncepcyjne, które dokonują największego spustoszenia w dzietności. Mimo wielkich wysiłków ze strony rządzących wskaźniki dzietności w czasie ostatnich dwudziestu lat nie wykazały znacznego wzrostu, a nawet maleją. W roku 2000 wskaźniki dzietności liczyły 2,19 punktu, a w 2021 roku spadły do 1,60, pomniejszyły się o 0,59 punktu.
Aborcja
Przez stulecia w islamie dziecko w łonie matki było błogosławieństwem. Od chwili poczęcia było chronione przez prawo szariatu. Ojciec nie może porzucić żony w stanie błogosławionym ani matki karmiącej. Dziecko, według zasad islamu, przychodzące na świat to znak zmartwychwstania. Zasady islamu są bardzo zasadnicze, z chwilą narodzenia każdy człowiek zostaje muzułmaninem. Troska o poczęte dziecko, jest bezwzględnym obowiązkiem jego rodziców, albowiem dziecko jest darem Allaha19.
Jednak w kraju muzułmańskim, w Iranie, w 1977 r. zalegalizowano aborcję. Złamano świętą zasadę islamu, że dziecko jest darem Allaha i jego własnością. Cywilizacja śmierci, dokonała ogromnego przełomu. Podważyła świętą księgę islamu Koran. Najprawdopodobniej zadziałała tu zasada : „Islam jest religią elastyczną”. Co spowodowało ogromny przełom w życiu duchowym Irańczyków.
Według danych, które odnajdujemy w opracowaniach Leili Hessini, feministki zajmującej się badaniem liczby aborcji w krajach afrykańskich i azjatyckich, w Iranie w latach 1995-2000 dokonano 2 590 681 aborcji 20. Inne dane, które odnajdujemy w innych opracowaniach, mówią o niższej liczbie aborcji. A zatem, ile aborcji dokonano w Iranie w latach 1977-2021. Przed zalegalizowaniem ustawy w 1977 r. aborcja była bardzo rzadko stosowana. Znacznie więcej zabijano dzieci nienarodzonych po zalegalizowaniu prawa aborcyjnego. W latach 1977-1979, dokonano około 40 tys. aborcji. W kolejnej dekadzie spadła liczba aborcji. W latach 1980-1989 dokonano około 500 tys. aborcji. W latach 1990-2005 dokonano około 3 mln aborcji. Po wprowadzeniu ograniczeń spadła liczba aborcji, w latach 2006-2021 dokonano około jednego miliona zabójstw dzieci nienarodzonych. A zatem populacja irańska, z powodu aborcji, pomniejszyła się w ciągu ostatnich pięciu dekad o około 4,54 mln. Dane mają charakter szacunkowy.
Antykoncepcja
Z końcem XIX stulecia na ziemi irańskiej pojawili się pierwsi ideolodzy regulacji poczęć. Podejmowano próby głoszenia idei antynatalistycznych. Jednak nie znajdywało to poparcia wśród bardzo religijnej ludności muzułmańskiej. Idee antynatalistyczne, znajdowały powoli akceptację wśród osób lewicujących. Choć były to bardzo małe grupy. Dopiero lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte XX w. były okresem wzmożonej działalności ideologów antynatalistycznych na ziemi irańskiej. W roku 1967 podpisano deklarację o utworzeniu Wydziału Planowania Rodziny w ramach Ministerstwa Zdrowia. Utworzono szereg ośrodków zdrowia, poprzez które propagowano środki antykoncepcyjne. W pierwszych latach społeczeństwo irańskie było sceptycznie nastawione do nowej propozycji. Od połowy lat siedemdziesiątych XX w. liczba urodzeń dzieci wzrasta, a w latach osiemdziesiątych przekracza nawet dwa miliony, to w tym samym czasie wskaźniki dzieci powoli maleją. Środki niszczące płodność zaczynają powoli, ale bardzo skutecznie rugować z rodzin dzieci. Do połowy lat osiemdziesiątych XX w. na kobietę w wieku rozrodczym przypadało ponad sześcioro dzieci. Od ponownej powszechnej dostępności środków antykoncepcyjnych, od początku lat osiemdziesiątych XX w., wskaźniki dzietności maleją. W latach 1986-2001, wskaźniki dzietności pomniejszyły się ponad trzykrotnie. W roku 1986 wynosiły 6,01, a w 2001 roku już tylko 1,94. Wystarczyło piętnaście lat, by dokonało się w społeczeństwie tak radykalne wyrugowanie dzieci z rodzin. Od roku 2000 rodzi się mniej dzieci, niż potrzeba do zastępowalności pokoleniowej. W roku2021 wskaźniki dzietności wynosiły 1, 69. Na kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat) przypadało nieco ponad półtora dziecka.
A zatem rodzi się pytanie, ilu mieszkańców mogło by dziś mieszkać w Iranie, gdyby nie idee cywilizacji śmierci, które z początkiem lat dziewięćdziesiątych XX stulecia zostały powszechnie dostępne. Środki antykoncepcyjne, a przede wszystkim pigułka antykoncepcyjna spowodowała zniszczenie początkującego życia ludzkiego albo nie dopuściła do jego powstania. W latach 1979-1989, kiedy ograniczono dostęp do antykoncepcji, w tym czasie urodziło się 22 784 811 osób w Iranie. Po wprowadzeniu dostępności do antykoncepcji, w latach 1990-2000 urodziło się 14 584 848 osób, spadek o 36% (ubytek liczący 8 199 848 osoby) w stosunku do lat 1979-1989. W kolejnych latach 2001-2010, urodziło 13 733 400 osób, w stosunku do okresu boomu demograficznego, spadek o 39,7% (ubyło 9 051 411 osób). Druga dekada XXI stulecia, to okres próby odbudowy populacji. W latach 2012-2021 urodziło się 13 867 555 osób (okres ten obejmuje tylko 10 lat. Poprzednie lata to był okres jedenastu lat. Należałoby do urodzeń żywych w latach 2011 – 2021 dodać jeszcze kolejny rok 2022 r. Na dzień 06. 20. 2022 r. urodzeń było jeden milion). Realna liczba żywych urodzeń, do 6 października 2022 r. wynosiła 14 867 555 osób. Ubytek do lat 1979-1989 o 34,7% (ubytek o 7 917 256 osoby)21. W ciągu trzech dekad, w wyniku środków antykoncepcyjnych populacja Iranu pomniejszyła się o około 25,17 mln22. Obliczenia mają charakter szacunkowy, ale ilustrują problem depopulacyjny Iranu z powodu antykoncepcji, która jest głównym czynnikiem depopulacyjnym.
Prognozowana liczba mieszkańców Iranu bez turbulencji dziejowych
W roku 2021 w granicach Iranu mieszkało około 88,9 mln osób. Populację irańską aborcja pomniejszyła o około 4,54 mln, a wojna Iracko Irańska około jednego miliona mieszkańców Iranu. Największego spustoszenia w populacji irańskiej dokonała antykoncepcja, która pomniejszyła demografię o około 25,17 mln. Życie ludzkie nie przebiega z dokładnością matematyczną, przysparza różnych perypetii, dlatego też poronienia i inne zdarzenia losowe pomniejszyły populację Irańczyków o około 4 mln dzieci. Gdyby nie było żadnych turbulencji dziejowych, na 2021 r. można by przewidywać około 123,61 mln mieszkańców Iranu. Dane mają charakter szacunkowy.
Podsumowanie
Przez stulecia mieszkańcy dawnej Persji, czyli obecnie Iranu byli wyznawcami islamu. Religia wyznaczała kierunki życia społecznego, duchowego, moralnego oraz intelektualnego. Nikt nie podważał małżeństwa jako wspólnoty mężczyzny i kobiety, szanowane było życie dziecka poczętego w łonie matki, kobieta cieszyła się szacunkiem swych bliskich, a przychodzące dziecko było odbierane jako błogosławieństwo Boże dla rodziny. Pojawienie się w latach sześćdziesiątych XX w. pierwszych ideologów cywilizacji śmierci spowodowało ogromne zmiany w społeczności irańskiej. Rozpoczęła się powolna, ale bardzo skuteczna, degradacja rodziny, małżeństwa, zaakceptowano aborcję i antykoncepcję, które z czasem wytworzyły wśród mieszkańców Iranu mentalność antykoncepcyjną i aborcyjną, która w młodym pokoleniu Irańczyków spowodowała proces deislamizacji. Główną przyczyną depopulacyjną są środki antykoncepcyjne.
Ks. K. Bielawny
Przypisy:
1 Zob. K. Bielawny, Depopulacja Rosji, „Nasz Dziennik” 2022, nr 18, z 24 I.
2 Zob. Family planning in Iran, https://en.wikipedia.org/wiki/Family_planning_in_Iran, dostęp: 27 .09. 2022 r.
3 Zob. A. Kuriata, Społeczno-polityczne prawa kobiet we współczesnym Iranie – zarys tematyki, Acta Erasmiana 2017, t. XIV, s. 66.
4Zob. M. Moghtader, Iran’s population drive worries women’s rights, health advocates, https://www.reuters.com/article/iran-population-idUSL6N0O83O420140527, dostęp: 28 .09. 2022 r.
5Zob. Family planning in Iran, https://en.wikipedia.org/wiki/Family_planning_in_Iran, dostęp: 27 .09. 2022 r.
6Zob. Family planning in Iran, https://en.wikipedia.org/wiki/Family_planning_in_Iran, dostęp: 27 .09. 2022 r.
7Zob. Demografia Iranu, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Iran, dostęp: 06. 04. 2022 r.
8Zob. R. Cincotta, Prospects For Ahmadinejad’s Call For More Rapid Population Growth In Iran, https://www.stimson.org/2006/prospects-ahmadinejads-call-more-rapid-population-growth-iran/, dostęp: 28 .09. 2022 r.
9Cyt. za R. Tait, Ahmadinejad urges Iranian baby boom to challenge west, https://www.theguardian.com/world/2006/oct/23/iran.roberttait, dostęp: 28 .09. 2022 r.
10Zob. Family planning in Iran, https://en.wikipedia.org/wiki/Family_planning_in_Iran, dostęp: 27 .09. 2022 r.
11Zob. Ahmadinejad calls on Iranian girls to marry at 16, https://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2010/1122/Ahmadinejad-calls-on-Iranian-girls-to-marry-at-16,dostęp: 28 .09. 2022 r.
12Zob. Events in Iran ’Polarizing’ Nation Further, https://www.cfr.org/interview/events-iran-polarizing-nation-further, dostęp: 28 .09. 2022 r.
13Zob. G. Esfandiari, E. Ravanshad, ‘It’s My Decision’: Iran’s New Population Law Blasted For Restricting Access To Contraceptives, Abortions, https://www.rferl.org/a/iran-abortions-sterilizations-contraceptives/31568161.html, dostęp: 28 .09. 2022 r.
14Zob. Tehran: heavy restrictions on abortion and contraception, https://www.asianews.it/news-en/Tehran:-heavy-restrictions-on-abortion-and-contraception-54643.html, dostęp: 28 .09. 2022 r.; zob. P. Mahdavi, Iran passed
15Zob. Iran oskarża: USA próbują pogwałcić naszą suwerenność, https://www.rp.pl/spoleczenstwo/art37118821-iran-oskarza-usa-probuja-pogwalcic-nasza-suwerennosc, dostęp: 29 .09. 2022 r.
16Zob. A. Ershad, New app breaks silence on sexual health in Iran, https://observers.france24.com/en/20170421-iran-sex-education-health-photos, dostęp: 28 .09. 2022 r.
17Zob. K. Bielawny, Demograficzna zima w Irlandii, „Nasz Dziennik” 2022, nr 111, z 16 V.
18Zob. M. Blus, Nie ustają protesty w Iranie. Kobiety zrzucają hidżaby i krzyczą: “wolność!”, https://wydarzenia.interia.pl/zagranica/news-nie-ustaja-protesty-w-iranie-kobiety-zrzucaja-hidzaby-i-krzy,nId,6322310, dostęp: 4 .10. 2022 r.; Zob. Protesty w Iranie. Wśród zatrzymanych ludzie z Polski, https://wiadomosci.wp.pl/protesty-w-iranie-wsrod-zatrzymanych-ludzie-z-polski-6818244846754656a, dostęp: 4 .10 .2022 r.
19Zob. E. Sakowicz, Co judaizm, islam i chrześcijaństwo mówia o aborcji, eutanazji, karze śmierci, antykoncepcji i rozwodach?, „Niedziela” 2021, nr 4.
20Zob. L. Hessini, Abortion and Islam: Policies and Practice in the Middle East and North Africa, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1016/S0968-8080%2806%2929279-6, dostęp, 29 .09. 2022 r.
21 Zob. Populacja Iranu, http://population.city/iran/, dostęp: 06 .10. 2022 r.
22Obliczenia przeprowadzono na podstawie danych zgromadzonych w Demographics of Iran, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Iran, dostęp: 3 .10 2022 r.
Visits: 449