Wprowadzenie

Na przełomie XIX i XX w. mieszkańcy Imperium Rosyjskiego mieli największy wskaźnik dzietności na świecie. Na kobietę w wieku rozrodczym przypadało ponad siedmioro dzieci. Po stu dwudziestu latach liczba dzieci na kobietę w wieku rozrodczym spadła nieco ponad jedno dziecko. A zatem, co się stało, że w tak wielkim obszarowo kraju, liczącym od 1991 r. nieco ponad 17 mln km² , nie ma dzieci? Co było przyczyną zapaści demograficznej, kto przyczynił się do zniszczenia boomu demograficznego z początku XX stulecia i ile obecnie mogłaby liczyć mieszkańców Rosja, gdyby zachowała swój dynamizm demograficzny z początku XX w.?

Zmiany demograficzne mieszkańców Rosji na tle populacji ogólnoświatowej

W 1900 r. liczba ludności świata wahała się w granicach 1,64 mld¹, a Rosji 71,6 mln², co stanowiło 4,35%, w kolejnych czternastu latach procentowy udział mieszkańców Rosji w stosunku do populacji ogólnoświatowej wzrósł 0,04%.

W roku 1914 liczba ludności świata wzrosła do 1,8 mld³, zaś Rosji do 80,3 mln, co stanowiło 4,39% udziału w populacji ogólnoświatowej. Podobnie było w 1925 r. Pierwsze trzy dekady XX w. były czasem największej liczby ludności mieszkającej w granicach ZSRR w populacji ogólnoświatowej. W 1925 r. wynosił 4,42%. Od lat trzydziestych XX w. z każdym rokiem udział ludności mieszkającej w granicach ZSRR w populacji ogólnoświatowej maleje. W wieku XX liczba ludności wzrosła niewiele ponad dwukrotnie.

W ciągu ostatnich stu lat udział ludności mieszkającej w granicach państwa radzieckiego w stosunku do populacji ogólnoświatowej spadł prawie 2,5- krotnie. A w roku 2020 wynosił tylko 1,86%.

Udział mieszkańców Rosji w populacji ogólnoświatowej w latach 1900-2020

Najwięcej mieszkańców Związku Radzieckiego w populacji ogólnoświatowej było w roku 1925, stanowili bowiem 4,42%. W kolejnych latach ten udział malał z każdą dekadą. . Poświadczają to wskaźniki dzietności, które z każdą dekadą malały.

Na początku XX stulecia Rosja była krajem mającym najwyższe współczynniki dzietności na świecie. Na przełomie XIX i XX stulecia na kobietę w wieku rozrodczym przypadało ponad siedmioro dzieci. W tym czasie w Polsce powyżej pięciorga dzieci. Do wybuchu pierwszej wojny światowej dzietność w Rosji carskiej była bardzo wysoka. Rodziny liczyły po kilkanaścioro dzieci. Jeszcze w roku 1925 w rodzinach rodziło się dość dużo dzieci. Zniesienie zakazu aborcji w kodeksie karnym w roku 1917 przyspieszyło wyzbywanie się potomstwa w rodzinach. W ciągu jednej dekady liczba dzieci na kobietę w wieku rozrodczym spadła poniżej czworga. W roku 1936 zabito ponad 800 tys. dzieci nienarodzonych⁴.

Zakaz zabijania dzieci nienarodzonych w latach 1936-1955, trwający dwie dekady, spowodował początkowo wzrost liczby dzieci w rodzinach. Jednak nie trwał on długo. Wybuch II wojny światowej w Rosji otworzył nowe możliwości zabijania dzieci nienarodzonych. Czyniono to wbrew prawu, a współczynniki dzietności pomniejszały się z każdym rokiem. W roku 1950 liczba dzieci na kobietę w wieku rozrodczym spadała poniżej trójki. 

Po ponownym wprowadzeniu prawa zezwalającego na aborcję, w roku 1955, ten proceder z każdym rokiem powiększał zastępy zabitych nienarodzonych dzieci. W latach pięćdziesiątych XX w. rocznie zabijano w ten sposób ponad 5 mln takich dzieci. Podobnie było w kolejnych dekadach⁵. Zabijano dwukrotnie więcej dzieci nienarodzonych niż się rodziło⁶. W 1967 r. liczba dzieci na kobietę w wieku rozrodczym spada poniżej progu zastępowalności. Taki stan trwa po dzień dzisiejszy. Aborcja, terror bolszewicki, II wojna światowa i antykoncepcja są głównymi czynnikami depopulacyjnymi w Rosji.

Terror sowiecki i II wojna światowa

Było to związane z wieloma turbulencjami dziejowymi państwa radzieckiego. W wyniku Wojny Domowej w Rosji, trwającej w latach 1917-22, śmierć poniosło około 9 mln osób⁷. Wielki Głód na Ukrainie w latach 1932-33 spowodował śmierć około 6-7 mln osób. Od początku rewolucji bolszewickiej do 1956 r. ofiar gułagu było około 60 mln⁸. Klęska głodu w latach 1945-47 spowodowała śmierć około 1,5 mln osób. 

Wielki terror w latach 1936-1938 doprowadził do śmierci około 800 tys. osób, a operacja NKWD przeciw Polakom zamieszkałym na terenie ZSRR doprowadziła do śmierci około 200 tys. osób⁹. Socjalizm komunistyczny po rewolucji bolszewickiej do lat siedemdziesiątych XX w., bez ofiar II wojny światowej, pochłonął około 78,5 mln osób. W wyniku II wojny światowej w ZSRR ubyło około 27 mln mieszkańców, przede wszystkim ludzi młodych. Terror bolszewicki i II wojna światowa pomniejszyła populację ZSRR o 105,5 mln osób.

W wyniku rozpadu ZSRR w 1991 r. piętnaście republik ogłosiło swą suwerenność. W wyniku tego, powstały suwerenne państwa, w których jednak pozostało dość sporo Rosjan. Największe skupiska Rosjan pozostały na Ukrainie (11,2 mln), w Kazachstanie (7,2 mln) i w Uzbekistanie (1,8 mln). Poza tym dość spora grupa emigrantów z Rosji mieszka w USA i w Kanadzie. Poza granicami Rosji w 2020 r. mieszkało około 26 mln osób¹⁰.

Aborcja

Wraz z rewolucją komunistyczną do Rosji dotarły nowe idee obyczajowe, propagujące liberalizm moralny. Niszczono wszystko co miało charakter burżuazyjny. Rewolucja bolszewicka zniosła m.in. ograniczenia i karalność zabijania dzieci nienarodzonych.^11. W listopadzie 1917 r. zniesiono dotychczasowe przepisy kodeksu karnego, aborcja nie była już przestępstwem, a mógł wykonać ją każdy, do kogo zwróciła się matka z taką prośbą¹². Włodzimierz Lenin zrealizował swą wcześniejszą dyrektywę, która brzmiała: „Domagać się bezwarunkowo zniesienia wszystkich ustaw ścigających wykonawców sztucznego poronienia”.¹³ Do 1917 r. w całej Europie prawo chroniło życie dzieci nienarodzonych.

Następstwa tej decyzji okazały się tragiczne w krótkim czasie – fizyczne, psychiczne i moralne. Niebawem wprowadzono ograniczenia. Dekret Komisariatu Ludowego z dnia 18 listopada 1920 r. nakazywał przeprowadzanie aborcji jedynie lekarzom, i to w szpitalach rządowych, przestrzegającym przepisy sanitarne. Z czasem, z braku miejsca w szpitalach, wyrażono zgodę na aborcje w ośrodkach prywatnych zarejestrowanych przez państwo. Zabiegi były zasadniczo bezpłatne¹⁴. 

W 1927 r. w ZSRR zabito około 2 mln dzieci nienarodzonych. Jedną z głównych zwolenniczek zabijania dzieci nienarodzonych była Aleksandra Kołłątaj, socjalistka komunistyczna[?] i radykalna feministka. W Kraju Rad aborcję traktowano jak metodę antykoncepcyjną, była najbardziej skuteczna. Nie wymagano wielu formalności, wystarczyło podać przyczynę materialną albo niechęć do powiększenia rodziny. W pierwszych dwóch dekadach obowiązywania prawa aborcyjnego dokonano prawie 6,5 mln zabójstw na nienarodzonych dzieciach¹⁵.

W roku 1936 J. Stalin dekretem zakazał przeprowadzania aborcji w całym ZSRR. Coraz niższy przyrost naturalny zmusił Stalina do wydania dekretu zakazującego zabijania dzieci nienarodzonych. W jego przeświadczeniu, mocarstwo światowe jakim był Związek Radziecki potrzebowało dzieci i młodzieży¹⁶. Zakaz miał charakter koniunkturalny, a nie humanitarny. Zakaz obowiązywał do roku 1955. Od tego roku aborcja nadal jest legalna. Z danych sporządzonych przez Roberta Johnstona wynika, że w Rosji w latach 1921-2019 zabito około 215,3 mln dzieci nienarodzonych^17. Podane dane mają charakter szacunkowy.

W pierwszych latach obowiązywania prawa aborcyjnego wielu Rosjan nie poddawało się propagandzie zabijania własnych dzieci. Znaczny wzrost zaczyna się w latach trzydziestych XX w. Pod koniec lat trzydziestych zabijano ponad pół miliona dzieci nienarodzonych. Nie mamy danych z lat 1941-1955, z okresu zakazu zabijania dzieci nienarodzonych. 

Po 1957 r. liczba aborcji przewyższa liczbę urodzeń żywych dzieci. Liczba aborcji z każdym rokiem rośnie, od końca lat pięćdziesiątych rocznie zabijano ponad 4 mln dzieci w łonach matek, a od 1963 ponad pięć milionów. W 1965 r. zabito rekordową liczbę dzieci 5 463 300 (73,3% z ogólnej liczby poczętych dzieci), a w tym samym roku urodziło się tylko 1 990 520 (26,7%) dzieci, czyli na świat przyszło co czwarte poczęte dziecko. 

Od końca lat sześćdziesiątych przez dwie dekady każdego roku abortowano ponad cztery miliony nienarodzonych dzieci. Znaczny spadek aborcji zauważamy od lat dziewięćdziesiątych XX w. Poniżej miliona aborcji odnotowano w 2014 r.¹⁸. Z początkiem lat dziewięćdziesiątych XX stulecia na skalę masową zaczęto propagować środki antykoncepcyjne, które powoli wypierały aborcję.

Antykoncepcja

W Kraju Rad środki antykoncepcyjne stosowano od rewolucji bolszewickiej, choć nie były one aż tak popularne w pierwszych dekadach istnienia ZSRR¹⁹. W latach sześćdziesiątych XX w. docierały tu środki antykoncepcyjne z zagranicy. Rewolucja antykoncepcyjna w Rosji rozpoczęła się dopiero w latach 90. wieku XX. Dość szybko została zaakceptowana przez mieszkańców Rosji. W 2011 r. była stosowana przez 72,3% kobiet w wieku rozrodczym²⁰. 

Wraz z upowszechnianiem środków antykoncepcyjnych zmalały wskaźniki dzietności. W roku 1967 wskaźnik dzietności spadł poniżej progu zastępowalności. Należy przypuszczać, że pigułki antykoncepcyjne w ZSRR pojawiły się w latach sześćdziesiątych XX w. Były przywożone z różnych krajów, m.in. z Polski czy Niemiec. 

Tabletki antykoncepcyjne czyniły spustoszenie depopulacyjne, co widać po wskaźnikach dzietności. W kolejnych latach nastąpiła zapaść demograficzna do tego stopnia, że w 1992 r. umierało więcej ludzi, niż się rodziło. W tymże roku populacja Rosji pomniejszyła się o ponad 200 tys., w kolejnych latach ubytek był jeszcze większy, sięgał prawie 950 tys.^21. W roku 2019 współczynnik dzietności wynosił 1,5²², był poniżej progu zastępowalności.

Środowiska lewicowe i libertyńskie ubolewają, że w Rosji antykoncepcja nie objęła jeszcze wszystkich kobiet w wieku rozrodczym. Autorzy publikacji przywołują przykłady państw Europy Zachodniej, wskazując, że antykoncepcja nie ma żadnego wpływu na obniżenie płodności. Jako przykład przywołują m. in. Francję, gdzie wskaźnik dzietności, jak na kraj rozwinięty jest wysoki, w 2017 r. wynosił 1,9²³. Ale już w dalszej analizie, autorzy publikacji nie podają, że rdzenni Francuzi mają mało dzieci, a najmłodsze pokolenie obywateli Francji rodzi się w rodzinach muzułmańskich. Podobnie jest w innych krajach, m.in. w Hiszpanii, Niemczech czy Szwecji.

Prognozowana liczba mieszkańców Rosji na 2020 r.

A zatem, jaka byłaby liczba ludności Rosji bez turbulencji dziejowych, gdyby zachowano płodność z początków XX stulecia? Poszukajmy na to pytanie odpowiedzi. Z obliczeń prowadzonych na przykładzie Polski udało się nam ustalić, że populacja ludzkości na świecie w 2020 r., bez turbulencji dziejowych, liczyłaby około 13,55 mld²⁴. W roku 1914 udział mieszkańców Rosji w populacji ogólnoświatowej wynosił 4,39%, a zatem, gdyby ten udział się utrzymał na podobnym poziomie przez ponad 100 lat, to mieszkańcy Rosji w 2020 r. liczyliby około 595 mln. Byliby mocarstwem światowym, a na jeden kilometr kwadratowy przypadało by 34,85 osób, a nie 8,56 jak obecnie.

A zatem, co było głównym czynnikiem depopulacyjnym? Aborcja, która była traktowana przez wiele dekad jako metoda antykoncepcyjna. Dokonała pomniejszenia populacji Rosjan o 215,3 mln osób. Terror sowiecki pozbawił życia około 78,5 mln, II wojna światowa pomniejszyła populacje o 27 mln, a w wyniku emigracji i innych zdarzeń losowych poza Rosją mieszka około 28 mln osób. 

Życie ludzkie nie przebiega z dokładnością matematyczną, przysparza różnych perypetii, dlatego też poronienia i inne zdarzenia losowe pomniejszyły populację Rosjan o około 23 mln dzieci²⁵. Wszystkie te turbulencje populacyjne pomniejszyły liczbę Rosjan o 371,8 mln osób. Łącznie z obecnymi mieszkańcami otrzymujemy 518,5 mln osób. Do 595 mln brakuje nam jeszcze 76,5 mln. A zatem co się stało z tą grupą osób? Przyczyną ubytku tej grupy jest antykoncepcja, przede wszystkim pigułka antykoncepcyjna, która powoduje zniszczenie początkującego życia ludzkiego albo nie dopuszcza do jego powstania. Od dwóch dekad antykoncepcja staje się główną przyczyna depopulacyjną Rosjan, wypiera powoli aborcję.

Liczba mieszkańców Rosji w 2020 r. i główne czynniki depopulacyjne

Podsumowanie

W wieku XIX i na początku XX stulecia Rosja była krajem z największym wskaźnikiem dzietności na świecie. Na kobietę w wieku rozrodczym przypadało ponad siedmioro dzieci. Boom demograficzny został zahamowany prawnym zalegalizowaniem aborcji. Aborcja dokonała największego spustoszenia populacyjnego, zabito ponad 215 mln dzieci nienarodzonych. Drugim czynnikiem depopulacyjnym był terror sowiecki i antykoncepcja. 

Odpowiedzialność za dramat depopulacyjny ponoszą socjaliści różnych barw: komunistyczni, nazistowscy, liberalni, libertyńscy i genderowi. Obecnie Rosja stoi przed katastrofą demograficzną, społeczeństwo jest coraz starsze, a młodych ludzi jest coraz mniej. Jedynym skutecznym rozwiązaniem, które pozwoli pokonać impas demograficzny jest zakaz: aborcji, sprzedaży środków antykoncepcyjnych, demoralizowania dzieci i młodzieży, rozwodów i związków cywilnych. Słowem, powrót do prawa Bożego. To jedyna droga do sukcesu demograficznego. Innej nie ma.

ks. K. Bielawny

Przypisy:

1 Zob. Świat – populacja 1800-2100, http://populacja.population.city/world/, (dostęp: 30 .10. 2021 r.)

2Zob. Populacja Rosji, http://population.city/russia/ (dostęp: 29 .11. 2021 r.)

3 Zob. Populacja świata, http://populacja.population.city/ (dostęp: 29 .11. 2021 r.)

4Zob. R. Johnston, Historyczne statystyki aborcji w Rosji, http://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-russia.html (dostęp: 02. 12. 2021 r.)

5Ibidem.

6Ibidem.

7Zob. Ofiary skutków rewolucji październikowej, https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_domowa_w_Rosji (dostęp: 30 .11 . 2021 r.

8Zob. J. Kuza, Gułag – 60 000 000 ofiar, https://ciekawostkihistoryczne.pl/ (dostęp: 1 .12. 2021 r.)

9Ibidem.

10Zob. Rosjanie, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Rosjanie, (dostęp: 04. 2021 r.)

11 Zob. M. Giersztun, Rozkład rodziny: (studia medyczno-biologiczne). Sztuczne poronienie, zapobieganie ciąży, Warszawa 1928, s. 7. Prawo rosyjskie w okresie przedrewolucyjnym, z przed 1917 r., stanowiło surowe kary za przestępstwa przeciwko życiu dzieci nienarodzonych. Art. 1462 Ustawy Karnej z 1885 r. stanowił: „(…) kto z wiadomością i za zgodą ciężarnej kobiety umyślnie w jakikolwiek sposób dokona spędzenia płodu, ten ulegnie za ów czyn pozbawieniu wszystkich praw i zesłaniu na osiedlenie do najbardziej odległych miejscowości Syberji. Sama zaś kobieta brzemienna, która mocą własnej woli, bądź też w zgodzie z innemi osobami wywoła umyślne spędzenie swego płodu, podlegnie za to pozbawieniu wszystkich praw stanu i zesłaniu na osiedlenie w Syberji”. Kodeks Karny z 1903 r. obowiązujący przez lata w Polsce (w granicach z pod zaboru rosyjskiego) po odzyskaniu niepodległości w art. 465 stanowił, że „matka winna spędzenia płodu podlega zamknięciu w więzieniu na czas od roku do 3 lat”. W art. 466 czytamy, że: „(…) winny spędzenia płodu ciężarnej podlega zamknięciu na rok do 6 lat. Jeżeli spędzenia płodu dokonał lekarz, lub akuszerka, sąd ma prawo zakazać winnym praktyki na przeciąg czasu od 1 – 5 lat i wyrok opublikować”.

12 Zob. W. Lenin, Klasa robotnicza a neomaltuzjanizm, w: W. Lenin, Dzieła, Warszawa1950, t.19, s. 321.

13 Ibidem.

14 Zob. M. Giersztun, Rozkład rodziny, s. 9.

15Zob. R. Johnston, Historical abortion statistics, Russia, http://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-russia.html, (dostęp: 02. 12. 2021 r.)

16 Zob. T. Wites, Abortions in Russia before and after the fall of the Soviet Union, „Miscellanea Geographica” 2004, t. 11, s. 218.

17 Zob. R. Johnston, Historical abortion statistics, Russia, http://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-russia.html, (dostęp: 02. 12. 2021 r.)

18Ibidem.

19 Zob. B. S. Mazzetti, „Repackaging the Patriarchy”: A Comparative Analysis Between Soviet and Contemporary Russian Reproductive Health Policies and Ideologies, Nev York 2015, s. 38-49.

20 Zob. O. Sobolevskaya, Rewolucja antykoncepcyjna. Jak spadły wskaźniki aborcji w Rosji?, https://iq.hse.ru/ (dostęp: 28. 11. 2021 r.)

21Zob. Demographics of Russia, https://en.wikipedia.org/ (dostęp: 20 .10. 2020 r.)

22 Ibidem.

23Zob. O. Sobolevskaya, Rewolucja antykoncepcyjna. Jak spadły wskaźniki aborcji w Rosji?, https://iq.hse.ru/ (dostęp: 28. 12. 2021 r.)

24Zob. K. Bielawny, Dramat depopulacji, „Nasz Dziennik” 2021, nr 188, z 16 VIII.

25Obliczenia własne na podstawie opracowania R. Johnstona, Historical abortion statistics, Russia, http://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-russia.html, (dostęp: 02. 12. 2021 r.)

Visits: 244