Wprowadzenie
Początki państwowości ukraińskiej sięgają IX wieku, a sto lat później – w 988 r. – książę Włodzimierz Wielki przyjął chrzest. Państwo to nazywało się wówczas Rusią Kijowską . W XIII wieku Ruś podbili Tatarzy, ale ziemie te były stopniowo wyzwalane. Nazwy własnej Ukraina użyto po raz pierwszy za czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów w roku 1590 w tytule konstytucji sejmowej wg projektu Jana Zamoyskiego.
Będąc pod panowaniem wielkich totalitaryzmów XX stulecia, socjalizmu komunistycznego, nazistowskiego i genderowego, ponieśli ogromne straty demograficzne. Socjalizm komunistyczny w pierwszej połowie XX stulecia doprowadził do wielkiego głodu, w wyniku czego śmierć poniosły miliony mieszkańców Ukrainy. Aborcja zdziesiątkowała populację Ukraińców, a II wojna światowa i wojna z Rosją pozbawiła ludność Ukrainy stabilizacji i najmłodszego pokolenia, którego zadaniem było budowanie przyszłości narodu. Największego spustoszenia populacji ukraińskiej dokonała antykoncepcja. Odpowiedzialnymi za depopulację Ukrainy są socjaliści rewolucyjni, komunistyczni, nazistowscy i genderowi, a także skrajne feministki i masoni różnych lóż.
Zmiany demograficzne mieszkańców Ukrainy na tle populacji ogólnoświatowej
Udział procentowy ludności ukraińskiej w populacji ogólnoświatowej w roku 1900 wynosił 1,51%. Przed wybuchem I wojny światowej wzrósł do 1,68%. W kolejnych latach XX stulecia utrzymywał się na podobnym poziomie. W roku 1950 liczba ludności świata wzrosła do 2,51 mld1, zaś Ukrainy do 36,9 mln2, co stanowiło 1,47% udziału w populacji ogólnoświatowej. Od roku 1960 z każdym rokiem udział ludności mieszkającej w granicach Ukrainy w populacji ogólnoświatowej malał.
W ciągu prawie stu dwudziestu lat udział ludności mieszkającej w granicach państwa ukraińskiego w stosunku do populacji ogólnoświatowej spadł ponad czterokrotnie.
Udział mieszkańców Ukrainy w populacji ogólnoświatowej
w latach 1900-2024
| Rok | Liczba ludności na świecie na 1 stycznia | Liczba ludności Ukrainy na 1 stycznia | Udział procentowy w populacji ogólnoświatowej |
| 1900 | 1 646 165 000 | 24 969 000 | 1,51 |
| 1914 | 1 825 070 987 | 30 973 000 | 1,68 |
| 1925 | 1 967 683 298 | 28 000 000 | 1,42 |
| 1939 | 2 262 699 677 | 33 425 000 | 1,48 |
| 1950 | 2 513 866 197 | 36 905 000 | 1,47 |
| 1960 | 2 991 005 874 | 42 469 000 | 1,42 |
| 1985 | 4 809 575 137 | 50 941 000 | 1,06 |
| 1993 | 5 528 045 698 | 52 244 100 | 0,94 |
| 2000 | 6 088 230 944 | 49 429 800 | 0,81 |
| 2020 | 7 881 691 855 | 38 088 564 | 0,44 |
| 2023 | 8 052 000 000 | 34 744 634 | 0,43 |
| 2024 | 8 090 000 000 | 29 000 000 | 0,36 |
Źródło: Zob. World-Population 1800-2100, http://population.city/world/, (dostęp: 22 .01. 2025 r.); zob. Demographics of Ukraine, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Ukraine, (dostęp: 22 .01. 2025 r.); Obliczenia własne.
Największy udział procentowy w populacji światowej ludności Ukraina osiągnęła w 1914 r. Dzietność w rodzinach ukraińskich była imponująca. Pierwsza wojna światowa i rewolucja bolszewicka w 1917 r. spowodowały spadek udziału procentowego do populacji światowej. Do lat sześćdziesiątych XX stulecia ta tendencja utrzymywała się na podobnym poziomie. Dopiero kolejne dekady doprowadziły do gwałtownego spadku procentowego Ukraińców w porównaniu z populacją światową. By lepiej zrozumieć proces depopulacyjny wśród Ukraińców, spójrzmy na wskaźniki dzietności.
Wskaźniki dzietności na Ukrainie w latach 1897 – 2024
Wskaźniki dzietności na przełomie XIX i XX stulecia na Ukrainie były imponujące. Na kobietę w wieku rozrodczym przypadało prawie siedmioro dzieci. Nieco większymi wskaźnikami dzietności, w tamtym czasie mogli poszczycić się Rosjanie (7,4)3, a obecnie wiele krajów Afryki. Gwałtowny spadek wskaźników dzietności obserwujemy od początku XX stulecia. W ciągu pierwszych czterech dekad XX stulecia wskaźniki dzietności na Ukrainie pomniejszyły się dwukrotnie. Przyczyną była przede wszystkim aborcja, którą zalegalizował Związek Radziecki, tym bardziej, że dość duży obszar Ukrainy był w granicach Związku Radzieckiego. Po II wojnie światowej aborcja nadal była głównym czynnikiem zmniejszającym liczebność ludności ukraińskiej, a od początku lat dziewięćdziesiątych także środki antykoncepcyjne. W roku 2015. na kobietę w wieku rozrodczym przypadało nieco ponad jedno dziecko. Dramatyczna zapaść dzietności na Ukrainie pojawiła się po agresji Rosji na sąsiedni kraj. W 2024 r. na Ukrainie wskaźniki wynosiły tylko 0,6 punktu4. W ciągu stu dwudziestu lat wskaźniki dzietności pomniejszyły się ponad dziesięciokrotnie.
Idee antynatalistyczne
Bolszewicka rewolucja październikowa w roku 1917 poza zmianą władzy politycznej, przyniosła na swych sztandarach rewolucję obyczajową. Bardzo szybko zaczęto wprowadzać nowy porządek prawny w stosunku do małżeństwa i dzieci nienarodzonych. W Rosji bolszewickiej śluby cywilne i rozwody wprowadzono wkrótce po zakończeniu tej rewolucji. Dość szybko wzrosła liczba rozwodów i związków cywilnych, a także dzieci bezdomnych5.
W listopadzie 1917 r. zniesiono dotychczasowe przepisy kodeksu karnego, aborcja nie była już przestępstwem, a mógł wykonać ją każdy, do kogo zwróciła się matka z taką prośbą6. Włodzimierz Lenin zrealizował swą wcześniejszą dyrektywę, która brzmiała: „Domagać się bezwarunkowo zniesienia wszystkich ustaw ścigających wykonawców sztucznego poronienia”7 Do 1917 r. w całej Europie prawo chroniło życie dzieci nienarodzonych. Następstwa tej decyzji okazały się tragiczne w krótkim czasie – fizyczne, psychiczne i moralne. Niebawem wprowadzono ograniczenia. Dekret Komisariatu Ludowego z dnia 18 listopada 1920 r. nakazywał przeprowadzanie aborcji jedynie lekarzom, i to w szpitalach rządowych, przestrzegającym przepisów sanitarnych. Z czasem, z braku miejsca w szpitalach, wyrażono zgodę na aborcję w ośrodkach prywatnych zarejestrowanych przez państwo. Zabiegi były zasadniczo bezpłatne8.
Nie tylko obie wojny światowe – I i II, spowodowały ubytek ludnościowy Ukrainy, przyczynił się również do tego terror sowiecki i wielki głód w latach trzydziestych XX stulecia a także wojna tocząca się z Rosją od 2022 r.
Aborcja
Rewolucja bolszewicka zmieniła oblicze moralne Ukrainy. Powoli, ale bardzo skutecznie, docierały idee antynatalistyczne, m.in. idee zabijania dzieci nienarodzonych. Według danych zebranych przez Roberta Johnstona w latach 1924-1934 i w latach 1954-2022 na ziemi ukraińskiej zabito 52 639 955 nienarodzonych dzieci9.
W roku 1936 J. Stalin dekretem zakazał przeprowadzania aborcji w całym ZSRR. Coraz niższy przyrost naturalny zmusił Stalina do wydania dekretu zakazującego zabijania dzieci nienarodzonych. W jego przeświadczeniu mocarstwo światowe, jakim był Związek Radziecki, potrzebowało dzieci i młodzieży10. Zakaz miał charakter koniunkturalny, a nie humanitarny. Zakaz obowiązywał do roku 1955. Od tego roku aborcja nadal była legalna.
W latach 1960-2000 więcej dzieci nienarodzonych było rocznie zabijanych przez swe matki niż się rodziło. W roku 1970 abortowano 1 196 600 dzieci, a urodziło się żywych dzieci tylko
747 069. W tym roku więcej dzieci zabito w łonach matek, niż się urodziło o 449 531 osób11.
Należy przypuszczać, że proceder zabijania dzieci nienarodzonych na Ukrainie w ciągu tych dwóch dekad nie został zupełnie wyrugowany. A zatem, ile nienarodzonych zostało zabitych przez swoje matki? Można przypuszczać, że w ciągu tego czasu śmierć poniosło około 4 mln dzieci12.
Niechlubną kartę w zabijaniu nienarodzonych dzieci ukraińskich zapisały środowiska polskich skrajnych feministek. Jedyną ofertą „pomocy ”, jaką zaoferowały kobietom ukraińskim przybywającym do Polski po agresji Rosji na Ukrainę w 2022 r., była możliwość zabicia własnego dziecka. Rok po inwazji środowiska propagujące idee śmierci ogłosiły, że zabito ponad 1,8 tys. dzieci nienarodzonych13. Proceder zabijania nienarodzonych dzieci ukraińskich trwa dalej. Populacja Ukrainy zmalała o około 5 tys. osób.
Na skutek aborcji w ciągu ostatniego stulecia na ziemi ukraińskiej śmierć poniosło 56 644 955 dzieci nienarodzonych.
W latach 1924-2024 urodziło się na Ukrainie 69 207 287 żywych dzieci14. Gdyby nie zabito poczętych dzieci w łonach ich matek, to na koniec 2024 r. w ciągu jednego stulecia mogłoby urodzić się na Ukrainie 125 852 242 osoby. A urodziło się tylko 55% poczętych dzieci, 45% dzieci abortowano15.
Od początku lat dziewięćdziesiątych XX stulecia ideolodzy cywilizacji śmierci z różnych organizacji międzynarodowych non profit starali się zagospodarować dość duży rynek na propagowanie środków antykoncepcyjnych. Volodymyr Rudiy raportował, że: „Ukraina jest jednym z największych krajów w Europie. Na dzień 1 stycznia 1998 r. liczyła 50,5 mln mieszkańców, z czego ponad połowa (27,3 miliona) stanowiły kobiety. Kobiet w wieku rozrodczym (15-49 lat) było 12,8 mln, z czego trzy czwarte mieszkało na obszarach miejskich. Na obszarach wiejskich mieszkało trzy i pół miliona kobiet. Od kilkudziesięciu lat aborcja jest podstawową metodą antykoncepcji dla kobiet na Ukrainie. (….) Wskaźnik aborcji na Ukrainie jest jednym z najwyższych na świecie i wynosi 56 na 1000 kobiet w wieku rozrodczym w 1996 r.”16.
W latach dziewięćdziesiątych XX stulecia władze Ukrainy godziły się na dystrybucję bezpłatnych środków antykoncepcyjnych przede wszystkim nastolatkom. Czyniono to bardzo różnymi sposobami, m.in. przez ośrodki „planowania rodziny”, których na Ukrainie powstawało bardo dużo, czy poprzez apteki. Środki niszczące życie finansowane były z budżetu państwa albo budżetów gmin czy powiatów. Przeznaczono na to miliony hrywien17.
W roku 2012 środki antykoncepcyjne stosowało prawie 50% kobiet w wieku rozrodczym, a w 2015 r. ponad 66 procent18. W kolejnych latach procent kobiet, które stosowały antykoncepcję zmalał do 58,7 procent, nad czym ubolewały organizacje międzynarodowe propagujące takie środki niszczące życie19.
Zatrważające jest to, co zafundowały organizacje międzynarodowe ludności ukraińskiej po napaści Rosjan na Ukrainę w 2022 r. „Na ogarniętą wojną Ukrainę płynie pomoc żywnościowa i medyczna z całego świata. W akcję włączyła się również ONZ. Okazuje się jednak, że wysyłka zawiera m.in. pakiety środków wczesnoporonnych. Tę skandalicznie szkodliwą inicjatywę chwali gigant aborcyjny Planned Parenthood, który dziękuje ONZ za przekazanie Ukrainie {środków zapewniających zdrowie seksualne i reprodukcyjne}”20. Duchowni posługujący na Ukrainie poświadczają, że często brakuje żywności, ubrań i podstawowych środków do życia, ale środków niszczących życie nie brakuje. Taką pomoc organizacje międzynarodowe ślą nadal 21.
Wojny i emigracja
W czasie II wojny światowej Ukraina straciła około 6,85 mln osób22. Podobną liczbę ofiar podaje Grzegorz Motyka, zaznaczając, że są to cywile i żydzi, w sumie było ich 5,5 mln23. Pozostali z 6,85 mln to żołnierze ukraińscy. Rosyjska inwazja na Ukrainę trwająca od 22 lutego 2022 r. spowodowała śmierć około 70 tys. osób na połowę listopada 2023 r., zarówno żołnierzy, jak i cywilów24.
Do tego dramatu trzeba dodać uchodźców, którzy opuścili Ukrainę uciekając przed wojną z Rosją. Około 8 mln osób ludności ukraińskiej opuściło swoją ojczyznę i mieszka w innych krajach25. Z końcem stycznia 2025 r. nadal poza Ukrainą mieszka około 6,8 mln Ukraińców, którzy opuścili swój kraj26.
Z powodu wojen w ostatnim stuleciu demografia Ukrainy pomniejszyła się o 13,65 mln osób.
Wielki głód na Ukrainie
Głód wywołany przymusową kolektywizacją spowodował śmierć około 10 mln osób. W latach 1921-1947 Ukraińców dotknęły trzy klęski głodu, w latach 1921-1923, 1932-1933 i 1946-1947. Pierwsza fala głodu związana była z próbą kolektywizacji rolnictwa związana z polowaniem na kułaków27. Bardzo szybko władze komunistyczne z tej reformy się wycofały. W wyniku nieudolnych działań bolszewików z głodu zmarło od 200 tys. do jednego miliona osób28.
Pod koniec lat dwudziestych, po dojściu J. Stalina do władzy, podjęto kolejną próbę kolektywizacji rolnictwa tym razem na Ukrainie. W listopadzie 1929 roku Komitet Centralny partii komunistycznej podjął decyzję o przeprowadzeniu całkowitej kolektywizacji rolnictwa w ZSRR, a także na Ukrainie. Najpóźniej do wiosny 1932 r. zakładano całkowitą likwidację kułaków. Do tej pory plony odkupowano od rolników. Po kolektywizacji rolnictwa wprowadzono zmiany, które zakładały rekwizycję zbiorów. Władze nakładały kontrybucję zbiorów rolnych w ilościach sprecyzowanych przez władzę bolszewicką. Z każdym rokiem wymagania wzrastały, wyznaczano coraz większe ilości oddawanych produktów. W efekcie nieludzkich działań bolszewików rolnicy pozostali z niewielkim zapasem zboża. To przyczyniło się do wielkiego głodu. Ukraińcy opuszczali swe miejsca zamieszkania, szukając jedzenia w innych częściach ZSRR. By zatrzymać ten exodus ukraiński, sowieci w grudniu 1932 r. zaostrzyli system wydawania paszportów. To utrudniło Ukraińcom i innym ofiarom głodu opuszczanie kołchozów.
W wyniku nieludzkich decyzji Stalina śmierć głodową na Ukrainie w latach 1932-1933 i w latach 1946-1947 poniosło około 9 mln29. Wielki głód na Ukrainie pomniejszył populację o około 10 mln osób.
Prognozowana liczba mieszkańców Ukrainy bez turbulencji dziejowych
A zatem, jaka byłaby liczba ludności Ukrainy bez turbulencji dziejowych, gdyby zachowano płodność z początków XX stulecia? Poszukajmy na to pytanie odpowiedzi. Z obliczeń prowadzonych na przykładzie Polski udało się nam ustalić, że populacja ludzkości na świecie w 2024 r., bez turbulencji dziejowych, liczyłaby około 13,8 mld30. W roku 1900 udział mieszkańców Ukrainy w populacji ogólnoświatowej wynosił 1,51%. A zatem, gdyby ten udział się utrzymał na podobnym poziome przez ponad 124 lata, to mieszkańcy Ukrainy w 2024 r. liczyliby około 208,4 mln. Na jeden kilometr kwadratowy w 2024 r. przypadałoby 345 osób, a tak w 2021 r. przypadało tylko 73,8 osób31.
A zatem, co było głównym czynnikiem depopulacyjnym?
W roku 2024 w granicach Ukrainy mieszkało około 29 mln osób32. W ciągu 100 lat w wyniku II wojny światowej wojny z Rosją i emigracją, Ukraińcy stracili około 13,65 mln mieszkańców (wariant maksymalny). Życie ludzkie nie przebiega z dokładnością matematyczną, przysparza różnych perypetii, dlatego też poronienia i inne zdarzenia losowe pomniejszyły populację Ukrainy o około 0,9 mln dzieci33. W wyniku aborcji ubyło Ukraińców o około 56,64 mln. Wielki głód na Ukrainie w pierwszej połowie XX stulecia pochłonął około 10 mln osób.
Łącznie wszystkie turbulencje dziejowe pomniejszyły liczbę mieszkańców Ukrainy na przestrzeni 120 lat o około 81,19 mln. Wraz z obecnymi mieszkańcami Ukrainy otrzymujemy 110,19 mln osób. Do 208,4 mln brakuje nam jeszcze 98,21 mln. Ta grupa ludzi nie przyszła na świat z powodu antykoncepcji34. Głównym czynnikiem depopulacji Ukrainy od wielu dekad jest aborcja, to ona dokonała największego spustoszenia wśród Ukraińców.
Liczba mieszkańców Ukrainy w 2024 r.
i główne czynniki depopulacyjne
| Wydarzenie demograficzne | Dane w milionach | Udział procentowy w populacji bez turbulencji dziejowych |
| Liczba mieszkańców Ukrainy w 2024 r. | 29 | 13,92 |
| Wojny i emigracja | 13,65 | 6,55 |
| Aborcja | 56,64 | 27,18 |
| Wielki głód | 10 | 4,83 |
| Poronienia i inne zdarzenia losowe | 0,9 | 0,4 |
| Antykoncepcja | 98,21 | 47,12 |
| Ogólna liczba Ukraińców bez turbulencji dziejowych | 208,4 | 100 |
Źródło: Obliczenia własne
Zakończenie
Naród Ukraiński walczący przez stulecia o swą niepodległość został w XX wieku upokorzony przez cywilizację śmierci. Gdyby nie było żadnych turbulencji dziejowych, obecnie w granicach państwa ukraińskiego mogłoby mieszkać 208,4 mln osób. Ukraina byłaby potęgą. A jest biedna, zniszczona, bez młodzieży i dzieci. Największego spustoszenia dokonała antykoncepcja, pozbawiając populacje Ukrainy o ponad 98,21 mln osób. Kolejnym czynnikiem depopulacyjnym Ukrainę była aborcja, która w ciągu stu lat pozbawiła życia 56,64 mln osób. Wojny i emigracja pozbawiły Ukrainę prawie o 13,65 mln, a wielki głód o około 10 mln. Obecnie największym problemem demograficznym dla Ukrainy jest trwająca wojna. Agresja Rosji na Ukrainę spowodowała ogromną emigrację, która pomniejszyła populacje do 29 mln mieszkańców w 2024 r.35.
Ks. K. Bielawny
Pzypisy:
1 Zob. Ludność świata, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludno%C5%9B%C4%87_%C5%9Bwiata, dostęp: 20 .02. 2023 r.
2 Zob. Demographics of Ukraine, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Ukraine, (dostęp: 22 .01. 2024 r.)
3Zob. K. Bielawny, Depopulacja Rosji, „Nasz Dziennik” 2022, nr 18, z 24 I.
4Zob. R. Ditrich, Ukraińska demografia runęła. Rosyjska nadal trzyma się stabilnie, https://forsal.pl/gospodarka/demografia/artykuly/9475076,ukrainska-demografia-runela-rosyjska-nadal-trzyma-sie-stabilnie.html#zalamanie-demograficzne-na-ukrainie, (dostęp: 18 .03. 2025 r.)
5Zob. K. Bielawny, Ocalić niepodległość, Warszawa 2023, s. 323-324.
6 Zob. W. Lenin, Klasa robotnicza a neomaltuzjanizm, w: W. Lenin, Dzieła, Warszawa1950, t.19, s. 321.
7Ibidem.
8 Zob. M. Giersztun, Rozkład rodziny: (studja medyczno-biologiczne). Sztuczne poronienie, zapobieganie ciąży, Warszawa 1928, s. 9.
9Zob. Historical abortion statistics, Ukraine compiled by Wm. Robert Johnston last updated 29 July 2023, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-ukraine.html, (dostęp: 22 .01. 2024 r.)
10 Zob. T. Wites, Abortions in Russia before and after the fall of the Soviet Union, „Miscellanea Geographica” 2004, t. 11, s. 218.
11Obliczenia własne na podstawie Historical abortion statistics, Ukraine compiled by Wm. Robert Johnston last updated 29 July 2023, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-ukraine.html, (dostęp: 22 .01. 2024 r.)
12Zob. U.S.S.R. abortions and live births by republic, 1920-1991 compiled by Wm. Robert Johnston last updated 17 October 2022, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ussr/ab-ussrrep.html, dostęp: 19 .04. 2024 r.
13Zob. P. Nodzyńska, Ponad 1,8 tys. Ukrainek skorzystało w ciągu roku z pomocy Aborcji bez Granic, https://wyborcza.pl/7,75398,29504916,ponad-1-8-tys-ukrainek-skorzystalo-w-ciagu-roku-z-pomocy-aborcji.html, (dostęp: 26 .01. 2024 r.); zob. A. J. Dudek, Uchodźczynie z Ukrainy potrzebują każdej pomocy. Także w dokonaniu aborcji. ADT: Kilka zapytań dziennie, https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,163229,28205958,uchodzczynie-z-ukrainy-potrzebuja-kazdej-pomocy-takze-w-dokonaniu.html, (dostęp: 26 .01. 2024 r.), zob. M. Glanc, Ukrainki zgłaszają się w sprawie aborcji do aktywistek. „Dziwi je nasze prawo”, https://kobieta.onet.pl/wiadomosci/aborcja-w-polsce-aktywistki-pomagaja-ukrainkom/yc48732, (dostęp: 26 .01. 2024 r.)
14Obliczenia na podstawie: Demographics of Ukraine, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Ukraine, (dostęp: 22 .01. 2024 r.); zob. „To katastrofa”. Na Ukrainie liczba zgonów trzykrotnie przekroczyła liczbę urodzeń, https://pl.belsat.eu/84786478/to-katastrofa-na-ukrainie-liczba-zgonow-trzykrotnie-przekroczyla-liczbe-urodzen, (dostęp: 20 .03. 2025 r.)
15Obliczenia własne.
16Zob. V. Rudiy, Legal and Regulatory Framework for Family Planning and Reproductive Health in Ukraine, https://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnack256.pdf, (dostęp: 23 .01. 2024 r.)
17Ibidem.
18Zob. Ukraine, https://gynopedia.org/Ukraine, (dostęp: 24 .01. 2024 r.)
19Zob. European Contraception Policy Atlas – Ukraine, https://www.epfweb.org/node/756, (dostęp: 24 .01. 2024 r.)
20Zob. U. Wróbel, ONZ przesyła śmierć, https://wp.naszdziennik.pl/2022-03-23, (dostęp: 26 .01. 2024 r.)
21Informacja pozyskana od duchownych Kościoła rzymskokatolickiego posługujących na Ukrainie od wielu lat.
22Zob. Ofiary II wojny światowej, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ofiary_II_wojny_%C5%9Bwiatowej, (dostęp: 23 .01. 2024 r.)
23Zob. G. Motyka, Polacy i Ukraińcy w drugiej wojnie światowej, file:///C:/Users/ks.%20Krzysztof/Downloads/protokol_ukraina_x_motyka-2013-09%20(1).pdf, (dostęp: 23 .01. 2024 r.)
24Zob. D. Peleschuka, Ukraińska grupa twierdzi, że w rosyjskiej inwazji zginęło ponad 30 000 żołnierzy, https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-group-says-more-than-30000-troops-have-died-russias-invasion-2023-11-15/, (dostęp: 23 .01. 2024 r.)
25Zob. D. Kopiński, J. Markiewicz, K. Sierocińska, J. Strzelecki, Gospodarka wojenna: Ukraina po roku od rosyjskiej inwazji, Warszawa 2023, s. 4.
26Zob. G. Osiecki, Ilu jest Ukraińców w Polsce? Najnowszy raport zaskakuje, https://www.money.pl/gospodarka/ilu-jest-ukraincow-w-polsce-najnowszy-raport-zaskakuje-7127315017648928a.html, (dostęp: 18 .03. 2025 r.)
27Propagandowe, pejoratywne określenie bogatego chłopa.
28Zob. K. Walczak, Wieki Głód na Ukrainie: historia cynicznej zbrodni Sowietów, https://histmag.org/Wieki-Glod-na-Ukrainie-historia-cynicznej-zbrodni-Sowietow-25609, (dostęp: 23 .01. 2024 r.)
29Zob. Wielki głód na Ukrainie, https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielki_g%C5%82%C3%B3d_na_Ukrainie, (dostęp: 23 .01. 2024 r.)
30Zob. K. Bielawny, Dramat depopulacji Polski, https://demografia.com.pl/demografia/dramat-depopulacji-polski/, (dostęp: 20 .03. 2025 r.)
31Zob. Ukraina, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ukraina, (dostęp: 24 .01. 2024 r.)
32Zob. R. Ditrich, Ukraińska demografia runęła. Rosyjska nadal trzyma się stabilnie, https://forsal.pl/gospodarka/demografia/artykuly/9475076,ukrainska-demografia-runela-rosyjska-nadal-trzyma-sie-stabilnie.html#zalamanie-demograficzne-na-ukrainie, (dostęp: 18 .03. 2025 r.)
33Obliczenia własne na podstawie opracowania Historical abortion statistics, Ukraine compiled by Wm. Robert Johnston last updated 29 July 2023, https://www.johnstonsarchive.net/policy/abortion/ab-ukraine.html, (dostęp: 22 .01. 2024 r.).
34Na temat działania środków antykoncepcyjnych i aborcji odnajdujemy dość sporo informacji w brytyjskim tygodniku medycznym „The Lancet”, wydawanym od 1823 r. Od wielu lat pismo stawało się platformą intensywnej propagandy cywilizacji śmierci, z której korzysta Instytut Guttmachera propagujący środki antykoncepcyjne i aborcję jako dobrodziejstwo ludzkości. Naukowcy z różnych stron świata publikują swe badania, posługując się nowomową. Używają bowiem pojęć kluczy: regulacja urodzeń, świadome macierzyństwo, planowanie rodziny, zdrowie reprodukcyjne czy płeć kulturowa. Wspierają i uzasadniają działania środowisk aborcyjnych. Zob. J. Bearak, A. Popinchalk, B. Ganatra, A-B. Moller, Ö. Tunçalp, C. Beavin, L. Kwok, L. Alkema, Unintended pregnancy and abortion by income, region, and the legal status of abortion: estimates from a comprehensive model for 1990–2019, The Lancet 2020, t. 8, s. E1152-E1161; Zob. J. Cleland, A. Conde-Agudelo, H. Peterson, J. Ross, A. Tsui, Contraception and health, The Lancer 2012, t. 380, s. 149-156.
35Zob. Ukraina – Populacja, https://pl.tradingeconomics.com/ukraine/population, (dostęp: 18 .03. 2025 r.); Zob. R. Ditrich, Ukraińska demografia runęła. Rosyjska nadal trzyma się stabilnie, https://forsal.pl/gospodarka/demografia/artykuly/9475076,ukrainska-demografia-runela-rosyjska-nadal-trzyma-sie-stabilnie.html#zalamanie-demograficzne-na-ukrainie, (dostęp: 18 .03. 2025 r.)
Views: 73