Pierwsze idee ograniczania potomstwa w rodzinach pojawiły się w Stanach Zjednoczonych w drugiej połowie XIX w. Proceder ten miał być zahamowany przez tzw. ustawy Comstona z 3 marca 1873 r., dotyczące nieobyczajności. Był to zbiór aktów prawnych uchwalonych przez Kongres Stanów Zjednoczonych w czasie prezydentury Ulyssesa S. Granta1, których zadaniem była obrona wartości moralnych w społeczeństwie amerykańskim, przede wszystkim przed pornografią, środkami niszczącymi płodność, zabijaniem dzieci nienarodzonych, deprawacją dzieci i młodzież oraz pedofilią. Środowiska liberalne, feministyczne i lewicowe przez cały czas kontestowały ustawę Comstona.
W 1925 r. w Nowym Jorku środowiska lewicowe i feministyczne zorganizowały kongres na temat regulacji urodzeń, który zgromadził wielu neurologów, eugeników, socjologów i filozofów o przekonaniach lewicowych. Powstała organizacja na rzecz regulacji urodzeń, która skupiała w swych szeregach około 2 mln kobiet. Czołową działaczką była Margaret Sanger2. Idee „świadomego macierzyństwa” głosiła na łamach czasopisma „The Birth Control Review”, którego była redaktorem w latach 1917-1928.
W Anglii idee regulacji urodzeń wprowadzili do życia społecznego poseł Izby Gmin Charles Bradlaugh i Annie Besant, znana teozofka. Przeszczepiono je ze Stanów Zjednoczonych. W latach siedemdziesiątych XIX w. propagowano „świadome macierzyństwo”, które miało za zadanie ograniczanie liczby potomstwa w rodzinach. Przed I wojną światową w Anglii powstała liga neomaltuzjańska, która kolportowała ulotki, pisma i broszury o metodach niszczących płodność i życie dzieci nienarodzonych. Ponadto organizowano zgromadzenia w robotniczych dzielnicach Londynu, gdzie propagowano idee neomaltuzjańskie.
Z czasem w wielu miastach Anglii otwarto szereg poradni, których zadaniem było propagowanie metod niszczących życie. W lipcu 1927 r. z okazji jubileuszu 50. rocznicy ruchu neomaltuzjańskiego dr Charles R. Drysdale z dumą ogłaszał, że w 1876 r. na 1000 mieszkańców liczba urodzeń wynosiła 36, ,,a w 1927 spadła do 18”. Żałosne były uroczystości, które promowały cywilizację śmierci3. Tej propagandzie ulegli także hierarchowie Kościoła anglikańskiego. Prawie przez całe swe dzieje chrześcijaństwo nauczało, że antykoncepcja jest grzechem. W 1930 r. 307 biskupów anglikańskich dopuściło antykoncepcję jako ideę regulacji urodzeń4.
W Szwajcarii ruch na rzecz cywilizacji śmierci do wybuchu I wojny światowej niewiele zdziałał. Dopiero po zakończeniu działań wojennych w 1918 r. socjalistyczne organizacje kobiet rozpoczęły propagandę na rzecz regulacji urodzeń. Działalność organizacji kobiecych, skupionych wokół idei socjalistycznych, przyczyniła się do zmniejszenia liczby urodzeń w latach dwudziestych i trzydziestych XX w.5.
W Holandii pierwsza poradnia ze środkami antykoncepcyjnymi powstała w 1885 r. w Amsterdamie. Po czterdziestu latach działalności dr Arleta Jacobs w swym sprawozdaniu wygłoszonym na konferencji w Nowym Jorku w 1925 r. informowała słuchaczy, że w Holandii funkcjonowały już 52 poradnie6. Tak było na początku XX w. w protestanckiej Holandii. W Belgii katolickiej propaganda środków antykoncepcyjnych była zabroniona7.
W Austrii propagatorem ograniczenia dzieci w rodzinach był socjolog Rudolf Goldschefd8. Doktor nauk medycznych Kautsky utworzył szereg publicznych poradni „świadomego macierzyństwa”, zaś dr Ferch zainicjował powstanie prywatnych poradni9. Podobnie jak w innych krajach Europy Zachodniej, tak i w Austrii propaganda idei „świadomego macierzyństwa” spowodowała spadek współczynnika dzietności. Do 1904 r. wynosił ponad 30 na 1000 mieszkańców, a od 1926 r. spada poniżej 20, pomijając I wojnę światową. Proces depopulacyjny społeczeństwa austriackiego rozpoczął się z chwilą propagowania środków niszczących życie w publikacjach i poradniach. W 1998 r. współczynnik spadł poniżej 1010.
W Niemczech poradnie „świadomego macierzyństwa” powstawały po zakończeniu I wojny światowej. Pierwsze pojawiły się w Saksonii, Hamburgu, we Frankfurcie, Wrocławiu i w Berlinie. Od 1924 r. w Niemczech podjęto propagowanie idei zapobiegania ciąży (placówki aborcyjne). Na początku lat trzydziestych XX w. czynnych było 47 poradni niszczących życie dzieci nienarodzonych. Wśród nich było siedem, które były finansowane i prowadzone przez Związek Kas Chorych w Berlinie, a jedna w Dreźnie. W Berlinie po I wojnie światowej utworzono centralę regulacji urodzeń, która oddziaływała na całą Europę. Zamysł był jeden, doprowadzić do jak największego ograniczenia dzieci w rodzinach, by rodziny miały jedno, a najwyżej dwójkę dzieci. Celem centrali było: propagowanie idei „świadomego macierzyństwa” i wymiana praktycznych doświadczeń, przede wszystkim metod stosowania przy regulacji urodzeń (antykoncepcja i aborcja), zachęcanie do dalszych działań, wykorzystywanie nowych metod depopulacyjnych i współpraca różnych ruchów depopulacyjnych w wymiarze międzynarodowym11. Na początku lat trzydziestych XX w. w Niemczech propagowano regulację urodzeń w wielu ośrodkach akademickich, ogłaszając, że: „[…] zapobiegania ciąży, stosowanego przez lekarzy, nie należy uważać za sprzeczne z etyką zawodową i niegodną stanu lekarskiego”12. Były to pierwsze uchwały środowisk feministycznych, socjalistycznych i lewicowych, wśród różnych środowisk naukowych, mające na celu akceptację środków niszczących życie i zabijanie dzieci nienarodzonych.
Środowiska propagujące antykoncepcję na przełomie XIX i XX w. szczyciły się wieloma sukcesami. Z początkiem lat trzydziestych XX w. produkowano już ponad dwieście mechanicznych środków antykoncepcyjnych, całe mnóstwo chemicznych, a nieco mniej organicznych. Antykoncepcja dla środowisk feministycznych i liberalnych stała się intratnym interesem, który finansował i finansuje ich działalność depopulacyjną na świecie13.
Ks. K. Bielawny
Przypisy:
1 U.S. Grant był osiemnastym prezydentem Stanów Zjednoczonych w latach 1869-1877. Był kandydatem Partii Republikańskiej. Dbał o rozwój gospodarczy i moralny USA.
2 Zob. H. Kłuszyński, Regulacja urodzeń…, dz. cyt., s. 10.
3 Tamże, s. 12.
4 Zob. M. Tabor, Konferencja w Lambeth. Co wydarzyło się w roku 1930?, https://doczz.pl/doc/3110848/konferencja-w-lambeth.-co-wydarzy%C5%82o-si%C4%99-w-roku-1930%3F dostęp: 16.08.2020 r. Więcej na ten temat można przeczytać w obszernej dokumentacji archiwalnej zachowanej w bibliotece w Lambeth w tomach od 147 do 150 i w 154. Czytamy tam m.in.: „Po raz pierwszy kwestia antykoncepcji w małżeństwie była dyskutowana w Lambeth w roku 1908 i choć wnioski nie zostały zapisane w rezolucjach końcowych, biskupi wyraźnie sprzeciwili się wówczas praktykom antykoncepcyjnym. Takie samo stanowisko zajęli w roku 1920 i sformułowali je w rezolucji nr 68., w której zauważając niebezpieczne dla rodziny zjawiska pojawiające się w nowoczesnym społeczeństwie, zdecydowanie stwierdzili: »Wyrażamy stanowcze ostrzeżenie i sprzeciw wobec używania nienaturalnych środków w celu uniknięcia poczęcia, mając na uwadze poważne niebezpieczeństwa – fizjologiczne, moralne i religijne – będące jego konsekwencją, oraz wobec zła, na jakie naraża ludzkość rozpowszechnienie się tej praktyki«”. Równocześnie biskupi przeciwstawili się zawężaniu znaczenia aktu małżeńskiego i przypomnieli, iż jego pierwszorzędnym celem jest podtrzymanie rodzaju ludzkiego poprzez dar i dziedzictwo, jakim są dzieci, a po drugie, że w życiu małżeńskim najwyższą wartość ma rozumne i rozważne samoopanowanie.
Nauczanie to zostało podtrzymane również we wnioskach ze słynnej konferencji w 1930 r. i powtórzone w niemal identycznym brzmieniu w rezolucji nr 13. Problemom małżeństwa i rodziny poświęcono w 1930 r. także rezolucje od 9. do 20. Anglikańscy biskupi podkreślili w nich swą afirmację dla obowiązku i przywileju rodzicielstwa, stanowiącego „chwałę życia małżeńskiego”, dla wartości życia rodzinnego – niosącego radość, będącego wkładem w dobro społeczeństwa oraz stwarzającego sposobność do kształtowania charakteru zarówno rodziców, jak i dzieci. Tym razem jednak, stosunkiem głosów 193 do 67 (przy 47 wstrzymujących się), przyjęto rezolucję nr 15: „Gdy istnieje wyraźnie odczuwane moralne zobowiązanie do ograniczenia lub uniknięcia rodzicielstwa, o wyborze metody powinny rozstrzygać zasady chrześcijańskie. Pierwszą i oczywistą metodą jest całkowite powstrzymanie się od zbliżeń (tak długo, jak to konieczne) w karności i samokontroli przeżywanych w mocy Ducha Świętego. Jednakże jeśli istnieje wyraźnie odczuwane moralne zobowiązanie do ograniczenia lub uniknięcia rodzicielstwa, a równocześnie są moralnie istotne powody wykluczające całkowitą wstrzemięźliwość, Konferencja wyraża zgodę na zastosowanie innych metod, pod warunkiem zachowania tych samych zasad chrześcijańskich. Konferencja odnotowuje zdecydowane potępienie dla stosowania jakichkolwiek form kontroli poczęć z powodu egoizmu, dążenia do bogactwa lub zwykłego wygodnictwa”.
W rezolucji 17. stwierdzono dodatkowo: „Konferencja, rozumiejąc istotne znaczenie uwarunkowań ekonomicznych, potępia propagowanie kontroli poczęć jako sposobu zaradzenia niezadowalającym warunkom społecznym i ekonomicznym, które powinny być raczej zmieniane pod wpływem chrześcijańskiej opinii publicznej”. Biskupi, zaniepokojeni rosnącą liczbą związków pozamałżeńskich, którym sprzyja coraz bardziej powszechne używanie środków antykoncepcyjnych, nalegali ponadto, aby zostało uchwalone prawo zakazujące eksponowania tych środków w sprzedaży oraz ich nieograniczonej reklamy, jak również wprowadzające precyzyjne ograniczenia w dostępie do nich.
5 Zob. Urodzenia żywe w Szwajcarii w latach 1900-1945, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Switzerland, dostęp: 22.07.2020 r.
6 Zob. H. Kłuszyński, Regulacja urodzeń…, dz. cyt., s. 13.
7 Tamże.
8 Pochodził z rodziny żydowskiej. Urodził się 12 sierpnia 1870 r. w Wiedniu. Studiował filozofię. W 1911 r. wstąpił do Niemieckiego Stowarzyszenia Monistów. Należał do loży masońskiej w Wiedniu „Ardens”. Zmarł 6 października 1931 r. w Wiedniu. Zob. A. Emanuely, Wiener Freimauer und Schriftsteller im Exil, „Zwischenwelt” 2010, nr 3, s. 50-52.
9 Zob. H. Kłuszyński, Regulacja urodzeń…, dz. cyt., s. 14.
10 Bundesanstalt Statistik Österreich, https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Austria, dostęp: 23.07.2020 r.
11 Zob. H. Kłuszyński, Regulacja urodzeń…, dz. cyt., s. 14.
12 Tamże.
13 Zob. R. Tokarczyk, Normatywne ujęcia antyprokreacji, „Roczniki Socjologii Rodziny” 2000, t. 12, s. 217.